ଅଶୋକ
ଶାସନ ଓ ଶାସକ
ଅଶୋକ
ଶାସନ ଓ ସାମ୍ବାଦିକତା
ଆମେରିକାରେ ଏକଦା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିଲା ଶ୍ବାନଙ୍କର ଏକ ଅଖିଳ ବିଶ୍ବ ପ୍ରଦର୍ଶନୀ । ସେଥିରେ ରୁଷ ଦେଶର କେତେକ ଶ୍ବାନ ମଧ୍ୟ ଭାଗ ନେଇଥିଲେ। ଗୋଟିଏ ଆମେରିକୀୟ ଶ୍ବାନ ରୁଷୀୟ ଶ୍ବାନକୁ ପଚାରିଲା, ତମ ଦେଶରେ ସବୁକିଛି ଠିକ୍ଠାକ୍ ଚାଲିଚି ତ? ସବୁ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ମିଳୁଚି ତ? ରୁଷୀୟ ଶ୍ବାନଟି କହିଲା, ‘ଆଗ ଅପେକ୍ଷା ଏବେ ବହୁତ ଭଲ ଖାଇବାପିଇବା ମିଳୁଛି; ଏବେ ଆଉ ଆମକୁ ବାହାରେ ବୁଲିବାକୁ କି ଅଇଁଠା ପତର ଚାଟିବାକୁ ପଡ଼ୁନି। ତେଣୁ ଆମେ ଖୁସିରେ ଅଛୁ’। ଏହା ଶୁଣି ଆମେରିକୀୟ ଶ୍ବାନ ପଚାରିଲା, ‘ତମେ ଯଦି ଏତେ ଖୁସିରେ ଅଛ, ତା’ର ଆଭାସ କିନ୍ତୁ ତମ ମୁହଁରେ କାଇଁ ଦେଖାଯାଉନି; ତେମ ଉଦାସ ଦିଶୁଚ’। ରୁଷୀୟ ଶ୍ବାନଟି ଧୀରେଧୀରେ କହିଲା, ଶୁଣ, ମୁଁ ତା’ର କାରଣ କହୁଚି; ତମେ କିନ୍ତୁ ଏକଥା କାହାକୁ କହିବନି। ଆମକୁ ଖାଇବାପିଇବା, ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ସବୁ ମିଳୁଚି ସିନା, ଭୁକିବାର ସ୍ବାଧୀନତା ଜମା ନାଇଁ।
‘କମିଟି ଟୁ ପ୍ରୋଟେକ୍ଟ ଜର୍ଣ୍ଣାଲିଷ୍ଟ୍’ (ସିପିଜେ) ବା ‘ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ସମିତି’ ଦ୍ବାରା ନିକଟରେ ପ୍ରକାଶିତ ବାର୍ଷିକ ‘ପ୍ରିଜନ ସେନ୍ସସ’ (କାରାଗାର ଜନସୁମାରି) ରିପୋର୍ଟଟିକୁ ପଢ଼ିବା ପରେ ଏଇ ଗପଟି ମନେପଡ଼ିଲା। ୟା’ର ଆଉ ଏକ କାରଣ ହେଲା ସାମ୍ବାଦିକ ବା ସମ୍ବାଦଦାତାଙ୍କୁ ‘ୱାଚ୍ଡଗ୍’ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ସମ୍ଭବତଃ ଏଇଥିପାଇଁ ଯେ ଶ୍ବାନଙ୍କ ପରି ସେ ସଦାସର୍ବଦା ଜାଗ୍ରତ ରହି ଶାସନ/ପ୍ରଶାସନ ଶାସକ/ପ୍ରଶାସକଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନଜର ରଖେ, ସେମାନଙ୍କ ତ୍ରୁଟିବିଚ୍ୟୁତି/ଦୋଷଦୁର୍ବଳତାକୁ ଲୋକଙ୍କୁ ଜଣାଏ; ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ବାକ୍ ସ୍ବାଧୀନତାର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ସେ ସ୍ବର ଉତ୍ତୋଳନ କରେ। ସେଥିପାଇଁ ତାକୁ ଦିଆଯାଇଚି ଏଭଳି ଆଖ୍ୟା; କିନ୍ତୁ ରୁଷୀୟ ଶ୍ବାନଟିର ଭୁକିବାର ସ୍ବାଧୀନତା ନଥିବା ପରି ତାହାର ଯଦି ଲେଖିବାର, କହିବାର କୌଣସି ସ୍ବାଧୀନତା ନଥିବ, ତେବେ ତା’ର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ କେବଳ ହେବନାହିଁ ଖଣ୍ଡିତ/ପତିତ, ବୃତ୍ତିପ୍ରବୃତ୍ତି ଅର୍ଥାତ ସାମ୍ବାଦିକତାର ସ୍ଖଳନ ମଧ୍ୟ ନିଶ୍ଚିତ। ଶାସନ/ଶାସକ କେବେ ଚାହେଁନାଇଁ ଯେ ଲୋକେ ଜାଣିଯାଆନ୍ତୁ ତା’ର ଦୁର୍ବଳତା; ଶାସନର ତ୍ରୁଟିବିଚ୍ୟୁତିକୁ କେହି କରୁ ଉନ୍ମୋଚିତ। ଯେଉଁମାନେ କରୁଚନ୍ତି ଏପରି ଦୁଃସାହସ, ସେମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ମିଥ୍ୟା ମୋକଦ୍ଦମା ଖଞ୍ଜି କାରାବଦ୍ଧ କରିବା ହୋଇଚି ସାଧାରଣ କଥା। ଆମର ସମସାମୟିକ ପୃଥିବୀରେ ଏ ଦୁଷ୍ପ୍ରବୃତ୍ତି ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ଉଦ୍ବେଗଜନକ। ଗତ ମାସରେ ସାର୍ବଜନୀନ ହୋଇଥିବା ସିପିଜେର ‘କାରାଗାର ଜନସୁମାରି’ ତଥ୍ୟ କହୁଚି ଯେ ୨୦୨୩ (୧ ଡିସେମ୍ବର)ରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର କାରାଗାରରେ ବନ୍ଦୀ ଅଛନ୍ତି ୩୨୦ ଜଣ ସାମ୍ବାଦିକ/ସମ୍ବାଦଦାତା (୨୦୨୨ରେ ୩୬୭; ୨୦୨୧ରେ ୩୦୫)। ଏହି ସଂସ୍ଥା ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ କାରାବଦ୍ଧ କରିବାର କାରଣ ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ ଅନୁସନ୍ଧାନ। ସେଥିରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଅନ୍ତତଃ ୧୬୮ ଜଣ ସାମ୍ବାଦିକ ଏପରି ଅଛନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ନିଜ ଦେଶର ଶାସନ/ଶାସକଙ୍କର କେବଳ କରିଥିଲେ ସମାଲୋଚନା, ଅଥଚ ମିଥ୍ୟା ଖବର ପ୍ରସାରଣ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରବିରୋଧୀ ଗତିବିଧି ଆଖ୍ୟା ଦେଇ ସେମାନଙ୍କୁ କରାଯାଇଚି ବନ୍ଦୀ। ୬୬ ଜଣ ସାମ୍ବାଦିକ ତ ଏପରି ରହିଛନ୍ତି, ଯାହାଙ୍କୁ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁଦ୍ଧା ଜଣାଇ ଦିଆଯାଇ ନାହିଁ ଯେ ସେମାନେ କୋଉ ଅଭିଯୋଗରେ ଅଭିଯୁକ୍ତ! ସବୁଠୁ ବଡ଼ ବିଡ଼ମ୍ବନା, ଏହା କେବଳ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦୀ ବା ଅଧିନାୟକବାଦୀ ଶାସନର କଥା ନୁହେଁ, ବରଂ ତଥାକଥିତ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ର/ରାଜ୍ୟର େସ୍ବୖରାଚାରୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମଧ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟମାନ। କ୍ରମେ ଶାସନ/ଶାସକ ଯେଉଁ ପ୍ରକାରର ହେଉ/ହୁଅନ୍ତୁ ନା କାହିଁକି, ସେମାନଙ୍କର ଚରିତ୍ର ଯେ ପ୍ରାୟ ସମାନ ତାହା ପ୍ରମାଣିତ ହେବାରେ ଲାଗିଚି ବାରମ୍ବାର। ସିପିଜେ ତାଲିକାରେ ସର୍ବାଧିକ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ କାରାବଦ୍ଧ କରିଥିବା ଦଶଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଯଥାକ୍ରମେ ରହିଛନ୍ତି ଚୀନ (୪୪), ମ୍ୟାଁମାର (୪୩), ବେଲାରୁଷ (୨୮), ରୁଷିଆ (୨୨), ଭିଏତ୍ନାମ (୧୯), ଇରାନ (୧୭), ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଓ ତା’ ଅଧିକୃତ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ଅଞ୍ଚଳ (୧୭), ଏରିଟ୍ରିଆ (୧୬), ଇଜିପ୍ଟ (୧୩) ଏବଂ ତୁର୍କୀ (୧୩)। ‘ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଜନନୀ’ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିବା ଦେଶ ଭାରତବର୍ଷରେ ବି ସାତ ଜଣ (୨୦୨୩) ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ କାରାବଦ୍ଧ କରାଯାଇଥିବା ରିପୋର୍ଟରେ କୁହାଯାଇଚି। ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଯେ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପାଞ୍ଚ ଜଣଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅତି କଠୋର ‘ଆତଙ୍କବାଦ ନିରୋଧୀ ଓ ବେଆଇନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ନିବାରଣ ଆଇନ’ (ୟୁଏପିଏ) ଅଧୀନରେ କରାଯାଇଚି ମୋକଦ୍ଦମା। ଭାରତରେ କେବଳ ସାମ୍ବାଦିକ ନୁହନ୍ତି, ଛାତ୍ର, ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ, ଆଇନଜୀବୀ ଆଦିଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଏଇ ଆତଙ୍କବାଦ ନିରୋଧୀ ଆଇନର ଅପପ୍ରୟୋଗ କେବଳ ବିସ୍ମୟକର ନୁହେଁ, ଅତୀବ ଚିନ୍ତାଜନକ।
ଚୀନ ଭଳି ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦୀ ଶାସନ କବଳିତ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଶାସନ/ଶାସକର ସମାଲୋଚନା ସିଧାସଳଖ ଅପରାଧ ବୋଲି ଧରାଯାଉଥିବାବେଳେ ଯେଉଁ ସାମ୍ବାଦିକମାନେ ତଥାପି କରୁଚନ୍ତି ସ୍ବର ଉତ୍ତୋଳନ, ସେମାନଙ୍କୁ କାରାବଦ୍ଧ କରାଯାଉଥିବାରୁ ତାଲିକାରେ ଏ ଦେଶ ପାଇଚି ସର୍ବାଗ୍ରେ ସ୍ଥାନ। ବିଶେଷକରି ଶିନ୍ଜିଆଙ୍ଗ୍ର ଉଇଘର ମୁସଲମାନ ଜନଜାତି ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ସାମ୍ବାଦିକ (୪୪ ମଧ୍ୟରୁ ୧୯ ଜଣ) ଶାସକର ପାଲଟିଚନ୍ତି ମୁଖ୍ୟ ନିଶାଣ। ଉଇଘରଙ୍କ ଉପରେ ଦମନଲୀଳା ପାଇଁ ଚୀନ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ହୋଇଆସୁଚି ସଦା ନିନ୍ଦିତ। ସେହିପରି ୨୦୨୧ରେ ମ୍ୟାଁମାର୍ରେ ସାମରିକ ଶାସନ ଆରମ୍ଭ ହେବାପରଠୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଚି ସମ୍ବାଦଦାତାଙ୍କ ଉପରେ ଅକଥନୀୟ ଅତ୍ୟାଚାର/ଉତ୍ପୀଡ଼ନ। ଯେଉଁମାନେ ସତ୍ୟ ଲେଖିବାକୁ/କହିବାକୁ କରୁଚନ୍ତି ଉଦ୍ୟମ, ସେମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ମିଥ୍ୟା ମାମଲା ରୁଜୁ କରି କାରାଦଣ୍ଡରେ କରାଯାଉଚି ଦଣ୍ଡିତ। ଗତ ତିନି ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଗଣମାଧ୍ୟମ ସଂସ୍ଥା ବନ୍ଦ ହୋଇସାରିଥିବାବେଳେ ବହୁ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ ଭୋଗିବାକୁ ପଡ଼ିଚି ଦେଶାନ୍ତର ଅଥବା ଆତ୍ମନିର୍ବାସନ। ଏପରିକି ପଶ୍ଚିମ ମ୍ୟାଁମାରରେ ଆସିଥିବା ‘ମୋଚା’ ବାତ୍ୟାର ଫଟୋ ଉଠାଇଥିବା ଜଣେ ଫଟୋ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ ଦେଶଦ୍ରୋହ ମାମଲାରେ ଗିରଫ କରାଯାଇ ଦିଆଯାଇଚି କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷର କାରାଦଣ୍ଡ! ବେଲାରୁଷରେ ଗତ ଦୁଇ ବର୍ଷ ଭିତରେ ୧୯ଟି ଗଣମାଧ୍ୟମ ସଂସ୍ଥାକୁ ‘ଚରମପନ୍ଥୀ’ ଆଖ୍ୟା ଦେଇ କରାଯାଇଚି ମୋକଦ୍ଦମା। ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଗାଜା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ସ୍ବଅଧିକୃତ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ଅଞ୍ଚଳର ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ ବିନା କୌଣସି ଅଭିଯୋଗ ଦର୍ଶାଇ କରିଚାଲିଚି ଗିରଫ (ଇସ୍ରାଏଲ୍-ଗାଜା ଯୁଦ୍ଧର ରିପୋର୍ଟିଂ ବେଳେ କେବଳ ୨୦୨୩ରେ ୭୭ ଜଣ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଚି)।
ଲେଖକ/ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ/ସାମ୍ବାଦିକ/ମାନବାଧିକାର କର୍ମୀଙ୍କୁ କାରାଗାରରେ ନିକ୍ଷେପ କରିବା ନେଇ ପୂର୍ବରୁ କୁଖ୍ୟାତ ରୁଷିଆ ୨୦୨୨ରେ ୟୁକ୍ରେନରେ ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରିବା ପରଠାରୁ ଶାସନ/ଶାସକ ପାଇଁ ସାମ୍ବାଦିକତା ସତେଯେମିତି ହୋଇପଡ଼ିଚି ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଶତ୍ରୁ; କେବଳ ନିଜ ଦେଶରେ ନୁହେଁ, ବରଂ ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ନିର୍ବାସିତ ଜୀବନ ବିତାଉଥିବା ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ କାରାବଦ୍ଧ କରିବାକୁ ହେଉଚି ଉଦ୍ୟମ। ରୁଷିଆରେ ରହୁଥିବା ବିଦେଶୀ ସମ୍ବାଦଦାତାଙ୍କ ପାଇଁ ରୁଷ ଶାସକ ପାଲଟିଯାଇଚି ସତେଯେମିତି ‘ଜାର୍’, ଯିଏ ହୁକୁମ ଦେବାମାତ୍ରେ ସାମ୍ବାଦିକ ନିଜକୁ ପାଉଚି କାରାଗୃହ ଭିତରେ। ସତର ଜଣ ବିଦେଶୀ ସମ୍ବାଦଦାତା ରୁଷର ବିଭିନ୍ନ କାରାଗାରରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବନ୍ଦୀ ଥିବା ଏହାର ପ୍ରମାଣ। ନିକଟରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦୁନିଆରେ ଚହଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା ରୁଷିଆ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭ୍ଲାଦିମିର ପୁତିନଙ୍କର ଦୀର୍ଘ (ଦୁଇ ଘଣ୍ଟାରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ) ତଥା ବିରଳ ସାକ୍ଷାତକାରରେ ଆମେରିକାର ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସାମ୍ବାଦିକ (ପୂର୍ବତନ ଫକ୍ସ ନିଉଜ୍ ଉପସ୍ଥାପକ) ଟକର୍ କାର୍ଲସନ ଏ ବିଷୟ କରିଥିଲେ ଉତ୍ଥାପନ। ବିଶେଷତଃ, ଆମେରିକାର ଜଣେ ଯୁବ ସମ୍ବାଦଦାତା ଇଭାନ ଗେର୍ଶେକୋଭିଚ୍ଙ୍କୁ ଗୁପ୍ତଚରଗିରି କରିବା ଅଭିଯୋଗରେ କାରାବଦ୍ଧ କରାଯାଇଥିବାରୁ କାର୍ଲସନ ପୁତିନଙ୍କୁ ସିଧାସଳଖ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବା ସହ କରିଥିଲେ ତାଙ୍କର ମୁକ୍ତି ନିବେଦନ। ରୁଷିଆରେ ଆସନ୍ତା ମାସରେ (୧୫-୧୭ ମାର୍ଚ୍ଚ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ହେବାକୁ ଥିବାରୁ ଏ ସାକ୍ଷାତକାର ଯେ ପୁତିନଙ୍କର ଏକ ସୁଦୁ ‘ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା’, ତାହା ନିଃସନ୍ଦେହ (ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ‘ଯଶସ୍ବୀ’ ଶାସନ ମୁଖ୍ୟ ମଧ୍ୟ ସେପରି କରନ୍ତି); ତଥାପି କାର୍ଲସନ ଯେପରି ଏହା ପଚାରିବାର ସାହସ ଦେଖାଇଲେ, ତାହା ପ୍ରଶଂସନୀୟ।
କେବଳ ସମ୍ବାଦଦାତାଙ୍କୁ କାରାବଦ୍ଧ କରିବା ନୁହେଁ; ଡରାଇ, ଧମକାଇ, ଆକ୍ରମଣ କରି ଶାସକଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରକୃତ ସାମ୍ବାଦିକତାର ତଣ୍ଟି ଚିପିବା ପାଇଁ କରିଆସୁଚନ୍ତି ଅପଚେଷ୍ଟା। ଶାସନର ଉତ୍ପୀଡ଼ନ ଭୟରେ ବହୁ ସାମ୍ବାଦିକ ଦେଶ ତ୍ୟାଗ କରି ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ଥାଇ ନିଜର ବୃତ୍ତି/ପ୍ରବୃତ୍ତିକୁ ଜାରି ରଖିବାକୁ କରୁଚନ୍ତି ସଙ୍ଘର୍ଷ। ତେବେ ଯାବତୀୟ ନିର୍ଯାତନା/ଉତ୍ପୀଡ଼ନ/ଭୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ ସତ୍ତ୍ବେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବନ୍ଦ ହୋଇପଡ଼ିଥିବା ସ୍ବାଧୀନ (ଇଣ୍ଡିପେଣ୍ଡେଣ୍ଟ) ଖବରକାଗଜ ‘ନୋଭାୟା ଗେଜେଟା’ (ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ‘ନବୀନ/ନୂତନ ଖବରକାଗଜ’)ର ସାମ୍ବାଦିକ/ସମ୍ପାଦକ ଦିମିତ୍ରି ମୁରାତୋଭଙ୍କ ପରି କିଛି ଦୁଃସାହସୀ ମସୀଯୋଦ୍ଧା ରୁଷ ଛାଡ଼ି ଯାଇନାହାନ୍ତି ଅନ୍ୟତ୍ର। ରୁଷିଆର ଶାସକ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଅଭିଜାତ ବର୍ଗର ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାର, ମାନବାଧିକାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ ତଥା କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ େସ୍ବୖରାଚାରୀ ଶାସନ ଆଦି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସର୍ବଦା ମୁଖର ଏହି ଖବରକାଗଜର ସାତ ଜଣ ସମ୍ବାଦଦାତାଙ୍କୁ କେବଳ ଅନୁସନ୍ଧାନଧର୍ମୀ ରିପୋର୍ଟ ପାଇଁ କରାଯାଇଚି ହତ୍ୟା। ଏହା ସତ୍ତ୍ବେ ଶ୍ରୀ ମୁରାତୋଭ୍ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଚନ୍ତି ଅଟଳ/ ଅବିଚଳିତ। ଶାସକଙ୍କ ଦ୍ବାରା ‘ନୋଭାୟା ଗେଜେଟା’ର ଛାପା ଓ ଅନ୍ଲାଇନ୍ ସଂସ୍କରଣକୁ ବନ୍ଦ କରିବାର ନିର୍ଦେଶ ବି ତାଙ୍କୁ କରିପାରିନାଇଁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଚ୍ୟୁତ କି ଶାସନର ଶରଣାଗତ। ସ୍ମରଣଯୋଗ୍ୟ, ମୁରାତୋଭ୍ଙ୍କୁ ଫିଲିପାଇନ୍ସର ସାମ୍ବାଦିକା ମାରିଆ ରେସାଙ୍କ ସହ ମିଳିତ ରୂପେ ସେମାନଙ୍କ ସାହସିକ ସାମ୍ବାଦିକତା ପାଇଁ କରାଯାଇଥିଲା ନୋବେଲ୍ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର(୨୦୨୧)ରେ ପୁରସ୍କୃତ। ଫିଲିପାଇନ୍ସର ପ୍ରାକ୍ତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୋଡ୍ରିଗୋ ଦୁତେର୍ତ୍ତେଙ୍କର ଜଣେ ମୁଖର ସମାଲୋଚକ ମାରିଆ(ତାଙ୍କ ରଚିତ ‘ହାଓ ଟୁ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ୍ ଅପ୍ ଟୁ ଏ ଡିକ୍ଟେଟର’ ପଠନୀୟ)ଙ୍କୁ ଭିତ୍ତିହୀନ ଖବର ପ୍ରସାରଣ ଏବଂ ଟିକସ ଫାଙ୍କି ଭଳି ମିଥ୍ୟା ଅଭିଯୋଗରେ ବିବାଦୀୟ ‘ସାଇବର ଅପରାଧ ନିରୋଧୀ ଆଇନ’ରେ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା। ବିଡ଼ମ୍ବନା ହେଲା ୨୦୧୨ରେ ନିଜର ଖବର ୱେବ୍ସାଇଟ୍ ‘ରାପ୍ଲର୍’ରେ ସେଠାକାର ଜଣେ ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କ ଅପକର୍ମ ସମ୍ପର୍କରେ ସେ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଉପରୋକ୍ତ ଆଇନଟି ୨୦୧୪ରେ ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ତାଙ୍କ ନାଁରେ ରୁଜୁ କରାଯାଇଥିଲା ମୋକଦ୍ଦମା (ଭାରତରେ ବି ଅନୁରୂପ ଘଟନା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ)। ଗତ ମାସରେ ଅଦାଲତ ତାଙ୍କୁ ଟିକସ ଫାଙ୍କି ମାମଲାରେ କରିଚନ୍ତି ଦୋଷମୁକ୍ତ ଘୋଷଣା।
ସାମ୍ବାଦିକତାର ଧର୍ମ ବିନା କୌଣସି ଭୟ ବା ଅନୁଗ୍ରହ/ପୂର୍ବାଗ୍ରହ ରଖି ସତ୍ୟକଥନ; ସତ୍ୟାନୁସନ୍ଧାନ, ସତ୍ୟ ସମ୍ବାଦ ପରିବେଷଣ। ପ୍ରକୃତ ସାମ୍ବାଦିକର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଶାସନ/ଶାସକର ସ୍ତୁତିଗାନ ନୁହେଁ, କ୍ଷମତାସୀନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଶାସିତ/ଶୋଷିତଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ସ୍ବର ଉତ୍ତୋଳନ। ଏ କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ଯେଉଁମାନେ ନିଷ୍ଠାପର ଭାବେ ତୁଲାଇବାକୁ ଚାହିଁଚନ୍ତି, ସେମାନେ ଶାସକର ଚକ୍ଷୁଶୂଳ ହେବା ସତେଯେପରି ନିଧାର୍ଯ୍ୟ; କେବଳ ବର୍ତ୍ତମାନ ନୁହେଁ, ସଦାକାଳ। ‘ସମାଜ’ ସ୍ରଷ୍ଟା ମନିଷୀ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଏହାର ଏକ ଉଳ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ; ସମ୍ଭବତଃ ସେ ଓଡ଼ିଶାର ସାମ୍ବାଦିକତା ଇତିହାସରେ ଖବର ପ୍ରସାରଣ ପାଇଁ କାରାଦଣ୍ଡ ଭୋଗିଥିବା ପ୍ରଥମ ସାମ୍ବାଦିକ/ସଂପାଦକ, ଯିଏ ‘ସାମ୍ବାଦିକ ଗାନ୍ଧୀ’ଙ୍କ ପରି ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପାଲଟିଚନ୍ତି ଅନନ୍ୟ ମାର୍ଗଦର୍ଶକ। ‘ସମାଜ’ରେ ‘ସତ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ସାଙ୍ଘାତିକ’ ଶିରୋନାମାରେ ପ୍ରକାଶିତ (୧୩ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୨୧) ଏକ ସମ୍ବାଦକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପୁରୀ ପୁଲିସ ପକ୍ଷରୁ ଦାୟର୍ ମାନହାନି ମୋକଦ୍ଦମାରେ ଗୋପବନ୍ଧୁ ନିର୍ଦୋଷରେ ଖଲାସ ହୋଇଥିଲେ ସତ୍ୟ; କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କୁ ବିଚାରାଧୀନ ବନ୍ଦୀ ଭାବେ ୧୯୨୧ ଅକ୍ଟୋବର ୨୮ରୁ ନଭେମ୍ବର ୨୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା କାରାରୁଦ୍ଧ। ସେ ଆଜିର ଜଣେ ସଂପାଦକଙ୍କ ପରି ଶାସକର ନାଲିଆଖି ଦେଖି ହୋଇ ନଥିଲେ ତା’ର ଶରଣାଗତ କି ଆପଣାର କର୍ତ୍ତବ୍ୟରୁ ଓହରି ଯାଇ ହୋଇ ନଥିଲେ ଆତ୍ମନିର୍ବାସିତ। ଗୋପବନ୍ଧୁ ଜଣେ ସାମ୍ବାଦିକ-ସଂପାଦକ ଭାବେ କିଭଳି ନିର୍ଭୀକ ଓ ଅସାଧାରଣ ଥିଲେ, ତାହା ଅଦାଲତରେ ସେ ଦେଇଥିବା ଜବାବରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାପଡ଼େ । ଇଂରେଜୀରେ ଲେଖିଥିବା ଉକ୍ତ ଜବାବର ଶେଷରେ ସେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ, ‘‘ଉପସଂହାରରେ ମୋର ବକ୍ତବ୍ୟ ଯେ ସାଧାରଣ ପ୍ରେସ୍ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରହି ମୁଁ ସମାଜ ପ୍ରତି ମୋର କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ବଡ଼ ପବିତ୍ର ଜ୍ଞାନ କରେ । ଏହି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କଲାବେଳେ କୌଣସି ଜାତି ବା ସଂପ୍ରଦାୟ ପ୍ରତି ଘୃଣା ବା ବିେଦ୍ବଷ ରଖିବା ମୋର ଧର୍ମ ନୁହେଁ । ଏ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଦେଶର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଉପକାରାର୍ଥେ କରିବାକୁ ହୁଏ । ଇଂରେଜ ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ସମ୍ବାଦପତ୍ରର ଏହି ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ ଶାସନ ନୀତିର ଚତୁର୍ଥ ଭାଗ (ଫୋର୍ଥ ଏଷ୍ଟେଟ୍) ବୋଲି ବିଦିତ। ଉପସ୍ଥିତ ଘଟଣା ଏହି ତୁଳନାରେ ଅକିଞ୍ଚିତ୍କର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ମୁଁ ଏହା ପ୍ରକାଶ କରିବା ଦ୍ବାରା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ପ୍ରତି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କରିଛି ବୋଲି ମୋର ବିଶ୍ବାସ ଓ ଏହାର ମୋର ବିବେକସମ୍ମତ ।’’ (ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ: ‘ସମାଜ’ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟା, ୧୮.୧୦.୧୯୬୯) ଆଜି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦୀ/ଅଧିନାୟକବାଦୀ ଶାସକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା/ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବଢ଼ିଚାଲିଥିବାବେଳେ ଗଣ-ମାଧ୍ୟମ ପାଲଟିସାରିଚି ଶାସକ-ମାଧ୍ୟମ। ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ସମାଜକୁ ବଞ୍ଚାଇବାକୁ ହେଲେ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ କହିବା ପରି ‘ଫୋର୍ଥ ଏଷ୍ଟେଟ୍’କୁ ନିର୍ଭୀକ/ବିବେକସମ୍ମତ ଭାବେ କରିବାକୁ ହିଁ ହେବ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ।
(‘ସମାଜ’ରେ ୧୮.୨.୨୦୨୪ରେ ପ୍ରକାଶିତ)
ଯୁଦ୍ଧଭୂମିର ଅନ୍ତିମ ଇଚ୍ଛାପତ୍ର
‘ଆଜି ବିଶ୍ରାମ ଓ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ସମୟ ନାହିଁ। ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ରକ୍ତ ବୁହାଯାଇଛି। ଇସ୍ରାଏଲ ସହିତ ଶାନ୍ତି ଆଲୋଚନା ପାଇଁ କୌଣସି ସ୍ଥାନ ନାହିଁ। ଯଦି ସେମାନେ ନିଜକୁ ହମାସ୍ର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଆକ୍ରମଣରୁ ନିଜକୁ ବଞ୍ଚାଇବାକୁ ଚାହାନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନଙ୍କୁ ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଆଇରନ୍ ଡୋମ୍ ଲଗାଇବାକୁ ପଡ଼ିବ’।
ଗାଜାପଟିରେ ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ରକେଟ୍ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ୧୪ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୧୪ରେ ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ସଂଗଠନ ହମାସ୍ର ମୁଖପାତ୍ର ଫଓଜି ବାର୍ହୋମ୍ ଦେଇଥିଲା ଏ ଚେତାବନୀ। ଏହାର ଆଠ ବର୍ଷ ପରେ ଅକ୍ଟୋବର ୭ରେ ହମାସ୍ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ଯେଉଁ ଧନଜୀବନ କ୍ଷୟ କରିଚି (ଏକାବେଳକେ ୧୩ ଶହଙ୍କୁ ହତ୍ୟା ଓ ୨ ଶହଙ୍କୁ ପଣବନ୍ଦୀ), ତାହା ସେହି ଦେଶର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କେବଳ ବଡ଼ ଧକ୍କା ଦେଇନାହିଁ, ପୁଣିଥରେ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଚି ଇହୁଦୀଙ୍କ ଅସ୍ତିତ୍ବ। ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ନାଜୀ ଜର୍ମାନୀରେ ଅତି ନୃଶଂସ ଭାବେ ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ଭରା କୋଠରୀରେ ପୂରାଇ ଏବଂ ସାମୂହିକ ଭାବେ ଗୁଳି କରାଯାଇ ଯେଉଁ ଗଣସଂହାର (ହୋଲୋକଷ୍ଟ୍) ହୋଇଥିଲା, ତାହା ମାନବ ଇତିହାସର ଏକ କଳା ଅଧ୍ୟାୟ। ସେତେବେଳେ ପ୍ରାୟ ୬୦ ଲକ୍ଷ ଇହୁଦୀଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିବାବେଳେ ଏଥରର ଘଟନାକୁ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ସେହିପରି ଗଣହତ୍ୟାର ଦ୍ବିତୀୟ ଘଟନା ଭାବେ କରିଛି ଆଖ୍ୟାୟିତ। ହମାସ୍ ଯେଉଁଭଳି ଭାବେ କଲା ଅତର୍କିତ ଆକ୍ରମଣ, ତାହା ଆକସ୍ମିକ ହୋଇନଥିବ କଦାଚନ; ଅଥଚ ବିଶ୍ବର ସର୍ବାଧିକ ଦକ୍ଷ ବୋଲି ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜିଥିବା ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ଗୁଇନ୍ଦା ସଂସ୍ଥା ‘ମୋସାଦ୍’ ବି ଖାଇଲା ଚକ୍ମା। ‘ବଳ ବା ଶକ୍ତି ଦ୍ବାରା ଶାନ୍ତି କିଣାଯାଏ; ଏହାକୁ ଦୁର୍ବଳତା ବା ଏକତରଫା ପଶ୍ଚାତ୍ଗମନ ଦ୍ବାରା ନୁହେଁ’ ବୋଲି ବାହୁସ୍ଫୋଟ କରୁଥିବା ଇସ୍ରାଏଲ ସରକାରର ମୁଖିଆ ବେଞ୍ଜାମିନ୍ ନେତନ୍ୟାହୁଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ନିଜର ଦୁର୍ବଳତାକୁ ଚିହ୍ନାଇ ଦେଇଥିବ ଏ ମର୍ମାନ୍ତିକ ଓ ନିନ୍ଦନୀୟ ଘଟନା।
ଏହା ନିଃସଂଶୟ ଯେ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଦେଶ ହୋଇମଧ୍ୟ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଇଚାଲିଚି ଯେଉଁ ପରାକ୍ରମ, ତା’ର ପଟାନ୍ତର ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ଭଳି ଅପଶକ୍ତି କେଉଁ ବାଟରେ କେତେବେଳେ କାହାର କ୍ଷତି କରିବ, ତା’ର ଠିକଣା ନାହିଁ, ଏ ଘଟନା ତା’ର ଏକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ। ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ଅତ୍ୟାଧୁନିକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିରୋଧୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ‘ଆଇରନ୍ ଡୋମ୍’ ବି ଏଥର ହମାସ୍ େକ୍ଷପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ଅଟକାଇ ପାରିନାହିଁ। ତେବେ ୭ ଅକ୍ଟୋବର ପରେ ଯାହାସବୁ ଘଟିଚାଲିଚି, ତାହା ହେବାକୁ ଯାଉଚି ଇତିହାସର ଆଉ ଏକ କଳଙ୍କିତ ଅଧ୍ୟାୟ । ଇସ୍ରାଏଲ୍-ହମାସ୍ ସଂଘର୍ଷର ଗତି ଦିନକୁ ଦିନ ଯେତିକି ବିକଟ େହଉଛି, ବଢ଼ିବଢ଼ି ଯାଉଚି ନିରୀହ/ନିର୍ଦୋଷ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ଆର୍ତ୍ତି। ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଆକ୍ରମଣରେ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୪ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ଜୀବନ ଗଲାଣି; ଯାହାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୫୦୦ରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ନିର୍ମାୟା ଶିଶୁ। ୨୦୦୭ରୁ ଗାଜାପଟିକୁ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖିଥିବା ହମାସ୍ ସମଗ୍ର ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ବ କରେ ନାହିଁ ବୋଲି ଆମେରିକା ସମେତ ସଭିଏଁ କହୁଥିଲେ/ଜାଣୁଥିଲେ ହେଁ ସମଗ୍ର ଗାଜାପଟିକୁ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ପାଣି, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସଂଯୋଗ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ କରିବା ସହ ଖାଦ୍ୟ, ଔଷଧ ଆଦି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯୋଗାଣକୁ ବନ୍ଦ କରି ଚତୁର୍ଦିଗ ରାସ୍ତାକୁ କରିଦେଇଛି ଅବରୋଧ। ଫଳତଃ ଗାଜା ୪୦ କିଲୋମିଟରର ଏକ ମୁକ୍ତାକାଶ କାରାଗାର ପାଲଟିଯାଇଚି କହିଲେ ଭୁଲ୍ ହେବନାହିଁ, ଯେଉଁଠି ପ୍ରାୟ ୨୩ ଲକ୍ଷ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କୁ ଦୁର୍ବିସହ ଜୀବନ ବଞ୍ଚିବାକୁ ଛାଡ଼ି ଦିଆଯାଇଚି। ନେତନ୍ୟାହୁ ପଣ କରିଚନ୍ତି ଯେ ଯେପରି ହେଉ ହମାସ୍କୁ ଏଥର ନିର୍ମୂଳ କରିବେ; କିନ୍ତୁ ହମାସ୍କୁ େସ ଖତମ୍ କରିବେ କ’ଣ, ଏବେ ପଡ଼ୋଶୀ ଲେବାନନ୍ର ମହାଦୁର୍ଦାନ୍ତ ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ସଂଗଠନ ହେଜ୍ବୋଲ୍ଲା ହମାସ୍ର ସାଥୀ ହୋଇ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ସହ ଲଢ଼ିବା ଆରମ୍ଭ କରିଚି। ଅନ୍ୟପଟେ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ଅଧିକାର ଓ ସୁରକ୍ଷା ଆଳରେ ଏହି ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ସଂଗଠନକୁ ଇରାନ ଖୋଲାଖୋଲି ସମର୍ଥନ କରୁଥିବାରୁ ଇସ୍ରାଏଲ୍-ହମାସ୍ ସଂଘର୍ଷ ପ୍ରଲମ୍ବିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଦିଶୁଚି। ଅବଶ୍ୟ ଇରାନ୍ ଓ ଆରବ ଦେଶସମୂହ ସହିତ ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ଲଢ଼େଇ ନୂଆ ବା ପ୍ରଥମ ନୁହେଁ। ଆରବ ଦେଶ ଏକାଠି ଲଢ଼ିଲେ ମଧ୍ୟ ଇସ୍ରାଏଲ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାଜୟ କରିବା କଷ୍ଟକର, ଏହା ପୂର୍ବପ୍ରମାଣିତ। ପୁଣି ଆମେରିକା ଓ ବ୍ରିଟେନ ଭଳି ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତି ଇସ୍ରାଏଲର ମିତ୍ରରାଷ୍ଟ୍ର। ଇତିମଧ୍ୟରେ ଆମେରିକୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜୋ ବାଇଡେନ ଓ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଋଷି ସୁନକ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଗସ୍ତ କରି ସବୁ ପ୍ରକାରର ସାହାଯ୍ୟ ସହାୟତା ଯୋଗାଇଦେବାକୁ ଦେଇଚନ୍ତି ନିର୍ଭର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି। ଆମେରିକା ପ୍ରେରଣ କରିଚି ତା’ର ଦୁର୍ଦ୍ଧର୍ଷ ଯୁଦ୍ଧପୋତ। ତେବେ ସବୁଠୁ ବଡ଼ ପ୍ରଶ୍ନ ହମାସ୍, ହେଜ୍ବୋଲ୍ଲା ଓ ଅନ୍ୟ ଆତଙ୍କବାଦୀ ସଂଗଠନକୁ ନିର୍ମୂଳ କରିବା ନାଁରେ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ନିରୀହ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ଜୀବନକୁ ବିପନ୍ନ କରୁନାହିଁ କି? ଗାଜା ସହରସ୍ଥିତ ଅଲ୍-ଅହ୍ଲି ଆରବ ଚିକିତ୍ସାଳୟରେ ବିସ୍ଫୋରଣ ଏ ପ୍ରଶ୍ନକୁ କରିଚି ଅଧିକ ମଜଭୁତ। ଉଭୟ ପକ୍ଷ ଏହି ଯୁଦ୍ଧ ଅପରାଧକୁ ସ୍ବୀକାର କରୁନାହାନ୍ତି; ଅଥଚ ପାଞ୍ଚ ଶହ ନିରୀହ ଲୋକଙ୍କ ଏକାଥରକେ ଲିଭିଗଲା ଜୀବନଦୀପ ଅଭୟସ୍ଥାନ ଧରାଯାଉଥିବା ଚିକିତ୍ସାଳୟରେ। ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଦାବି କରୁଚି ଯେ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟ ଇସ୍ଲାମିକ୍ ଜିହାଦ୍ (ପିଆଇଜେ) ନାମକ ଆଉ ଏକ ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟହୀନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପଡ଼ିବା ଦ୍ବାରା ଘଟିଚି ବିସ୍ଫୋରଣ; କିନ୍ତୁ ଘଟନାର ଅଳ୍ପସମୟ ଭିତରେ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ଇସ୍ରାଏଲ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ବିବୃତି ଓ ତାକୁ ହଟାଇଦେବା ଭଳି ଘଟନା ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ଦାବିକୁ କରିଚି ସଂଶୟାଚ୍ଛନ୍ନ।
ଇତିମଧ୍ୟରେ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ୱେଷ୍ଟବ୍ୟାଙ୍କ୍ (ଜୋର୍ଡାନ ନଦୀର ପଶ୍ଚିମ ଭାଗରେ ଥିବାରୁ ଏହିପରି ନାମିତ)ରେ ମଧ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ କରି ଶତାଧିକ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ଜୀବନ ନେଲାଣି। ଏଠାରେ ୧୯୯୩ର ଓସ୍ଲୋ ଚୁକ୍ତି ପରେ ଅନ୍ତରୀଣ ସରକାର ଭାବେ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ପ୍ରାଧିକରଣ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ତାକୁ ୱେଷ୍ଟ୍ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ଗାଜାପଟିର କିଛି ଅଂଶରେ ସୀମିତ ସ୍ବଶାସନ ପାଇଁ ଅନୁମତି ମିଳିଥିଲା। ଏବେ ପ୍ରାଧିକରଣର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଥିବା ମହମୁଦ ଆବ୍ବାସ ୨୦୦୫ରେ ଚାରିବର୍ଷ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚଉକି ଛାଡ଼ୁନାହାନ୍ତି କି କରାଉନାହାନ୍ତି ନିର୍ବାଚନ; ତେଣୁ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନାହିଁ ଆଉ ତାଙ୍କର ପୂର୍ବ ଲୋକପ୍ରିୟତା। ଏପରିକି ଏକ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଅନୁସାରେ ଅଧିକ ଲୋକ ତାଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ହମାସ୍ ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ହାତରେ ଶାସନ ଭାର ଦେବାପାଇଁ ଉତ୍ସୁକ। ଏସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ପାଇଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ କଠିନ ସମୟ। ଏଇନା ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ଆକ୍ରମଣ ବିରୋଧରେ ଓ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ସପକ୍ଷରେ ଆରବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରତିବାଦ ଶୋଭାଯାତ୍ରାମାନ ଆୟୋଜନ ହେଉଛି ସତ, କିନ୍ତୁ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ସେଥିପ୍ରତି ଭ୍ରୂକ୍ଷେପ କରୁନାହିଁ ଓ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ବି କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ନାହିଁ। ସେ ଜାଣେ ଯେ ଆରବ ରାଷ୍ଟ୍ର ତା’ର ସେଭଳି କିଛି କ୍ଷତି କରିପାରିବେ ନାହିଁ। ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଗାଜାର ଉତ୍ତର ଭାଗରୁ ଦକ୍ଷିଣ ଭାଗକୁ ପ୍ରାୟ ଦଶ ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କୁ ପଳାୟନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିବା ପରେ ସେହି ଲୋକେ ଏବେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବାସ୍ତୁହରା; ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତର ଅନିଶ୍ଚିତତା ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆଣିଚି ଅସହଣୀୟ ଯନ୍ତ୍ରଣା। ପଡ଼ୋଶୀ ଇଜିପ୍ଟ ଓ ଜୋର୍ଡାନ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ପକ୍ଷରେ ବିବୃତି ଦେଉଥିଲେ ହେଁ ସେମାନଙ୍କୁ ଶରଣ ଦେବାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଦେଇଚନ୍ତି ମନା। ଏପରି ସ୍ଥିତିରେ କୁଆଡ଼େ ଯିବେ ପାଲେଷ୍ଟାଇନବାସୀ! ଲକ୍ଷ୍ୟଣୀୟ ଯେ ଇସ୍ରାଏଲ୍-ହମାସ୍ ସଂଘର୍ଷ କ୍ରମେ ଇସ୍ରାଏଲ୍-ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ସଂଘର୍ଷେର ପରିଣତ ହେଉଛି, ଯାହା ଭବିଷ୍ୟତର ଗତିପଥକୁ ଆହୁରି କଣ୍ଟକିତ କରିବାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ। ଇତିହାସରେ ଏହାର ପ୍ରମାଣ ଦର୍ଶନୀୟ।
ଯେଉଁ ସମୟରେ ଏସିଆ-ଆଫ୍ରିକା ମହାଦେଶରେ ଔପନିବେଶିକ ଶାସନର ଅନ୍ତ ହେବାକୁ ଯାଉଥିଲା, ସେତେବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସିତ ପାଲେଷ୍ଟାଇନରେ ଇହୁଦୀଙ୍କୁ ଏକ ଉପନିବେଶ ନିର୍ମାଣର ଅନୁମତି ଦିଆଗଲା; ଯାହାର ନାଁ ରହିଲା ଇସ୍ରାଏଲ୍। ଯେଉଁଦିନ ଏ ନୂଆ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ମାଣର ଘୋଷଣା ହେଲା, ସେହିଦିନ ହିଁ ପୋତି ଦିଆଗଲା ଯୁଦ୍ଧର ବୀଜ। ୧୯୪୮ରେ ସହସ୍ରାଧିକ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଭିଟାମାଟିରୁ ଘଉଡ଼ାଇ ଦିଆଗଲା, ଯେଉଁମାନେ ଜୋର୍ଡାନ, ଲେବାନନ, ସିରିୟା ଓ ମିଶର (ଇଜିପ୍ଟ) ଭଳି ପଡ଼ୋଶୀ ଦେଶରେ ଶରଣାର୍ଥୀ ଭାବେ ରହିବାକୁ ବାଧ୍ୟହେଲେ। କ୍ରମେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିରୋଧ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଗଲା। ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ପକ୍ଷରେ ମିଶର ଓ ସିରିୟା ଥିବାବେଳେ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ସହିତ ଥିଲେ ଆମେରିକା ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର। ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଚାଲିଲା ଏ ଯୁଦ୍ଧ, ଯାହାର ଆମେରିକା-ସୋଭିଏତ୍ ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ସହ ଦେଖାଯାଏ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ। ୧୯୬୭ରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଭାବେ ଆକ୍ରମଣ କରି ଇସ୍ରାଏଲ ଛଅ ଦିନ ଭିତରେ ଗାଜା ସମେତ ଜୋର୍ଡାନର ପଶ୍ଚିମ ତଟ, ସିରିୟାର ଗୋଲାନ ହାଇଟ୍ସ ଓ ମିଶରର ସିନାଇ ଦ୍ବୀପକୁ କରିନେଲା ଅକ୍ତିଆର। ୧୯୭୩ରେ ମିଶର ସେନା ଇସ୍ରାଏଲ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କଲା ଏବଂ ୧୯୭୮ରେ ଏକ ଶାନ୍ତିଚୁକ୍ତିରେ ସିନାଇ ଦ୍ବୀପକୁ ମିଶରକୁ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଫେରାଇ ଦେଲା; କିନ୍ତୁ ଜେରୁଜେଲମ୍ ସମେତ ୱେଷ୍ଟ୍ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ଗାଜା ଉପରେ ଜାରି ରଖିଲା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ। ଏହିପରି କ୍ରମେ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ହରାଇଲା ତା’ର ଅସଲ ସତ୍ତା। ପରେ ୟାସିର୍ ଆରାଫତଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିରୋଧୀ ସଂଗଠନ ଭାବେ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ମୁକ୍ତି ସଂଗଠନ(ପିଏଲ୍ଓ)ର ଘଟିଲା ଅଭ୍ୟୁଦୟ।
ପିଏଲ୍ଓ ନେତୃତ୍ବରେ ହିଁ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ପ୍ରାଧିକରଣ ହୋଇଥିଲା ଗଠିତ, କିନ୍ତୁ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତା’ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରହିଚି ଅପୂର୍ଣ୍ଣ; ସ୍ବାଧୀନ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବେ ବି ସ୍ବପ୍ନ। ଏଥିପାଇଁ ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ଜିଦ୍ ବେଶି ଦାୟୀ। ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନୁଯାୟୀ, ଜେରୁଜେଲମ୍ର ପଶ୍ଚିମ ଭାଗ ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ଓ ପୂର୍ବ ଭାଗ ପାଲେଷ୍ଟାଇନର, କିନ୍ତୁ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ସମଗ୍ର ଜେରୁଜେଲମ୍କୁ ଅକ୍ତିଆର କରି ତାକୁ ନିଜର ରାଜଧାନୀ ଦାବି କରିବା ସହ ସେଠାରେ ନିର୍ମାଣ କରିଚି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଆଦିଙ୍କ ନିବାସ ହର୍ମ୍ୟ। ସ୍ମରଣୀୟ ଯେ ଜେରୁଜେଲମ୍ ହେଉଚି ସେହି ସ୍ଥାନ, ଯେଉଁଠି ରହିଚି ଇହୁଦୀ, ଇସାଇ (ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ) ଓ ଇସ୍ଲାମ୍, ତିନି ଆବ୍ରାହମୀୟ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ପବିତ୍ର ପୀଠ। ଦ୍ବିତୀୟତଃ, ଜୋର୍ଡାନ ନଦୀର ପଶ୍ଚିମ ତଟରେ ଇସ୍ରାଏଲ ଦ୍ବାରା ଇହୁଦୀ ବସତି ସ୍ଥାପନ। ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ ବେଆଇନ ଘୋଷିତ କରିଥିଲେ ହେଁ ଦକ୍ଷିଣପନ୍ଥୀ ନେତନ୍ୟାହୁ ସରକାର ଏହାକୁ ଦେଇଚାଲିଚି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ। ଏ ଅଞ୍ଚଳରେ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟ ଓ ଇହୁଦୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଏକ ନିତ୍ୟନୈମିତ୍ତିକ ଘଟନା। ତୃତୀୟତଃ, ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ସ୍ବାଧୀନ ରାଷ୍ଟ୍ର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ବାୟତ୍ତତା ବା ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ଦିଆଯିବ ନାହିଁ ବୋଲି ସ୍ପଷ୍ଟ କହିଚି ଇସ୍ରାଏଲ୍। ଅତଏବ ତଥାକଥିତ ‘ଟୁ-ନେସନ ଥିଓରି’ ଏଇଠି ମନେହେଉଚି ନିଷ୍ଫଳ। ଅତୀତ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ। ଏକଦା ନିଜର ଅସ୍ତିତ୍ବ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରାଣପଣେ ସଂଘର୍ଷ କରୁଥିବା ଇସ୍ରାଏଲ୍ ପାଲେଷ୍ଟାଇନର ଅଧିକାଂଶ ଭାଗକୁ କବ୍ଜା କରି ଗିଳିଦେବାକୁ ବସିଚି ଗୋଟାପଣେ। ସତେଯେମିତି ‘ଜୋର୍ ଯା’ର୍ ମୁଲକ ତାର’ କଥାଟି ଇସ୍ରାଏଲ୍ ପକ୍ଷରେ ହୋଇଛି ସତ୍ୟ ସାବ୍ୟସ୍ତ। ଏପରିକି ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ତିତ୍ବକୁ ମଧ୍ୟ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଦିଏ ନାହିଁ ସ୍ବୀକୃତି! ସବୁଠୁ ବଡ଼ ପ୍ରଶ୍ନ, ହମାସ୍କୁ ନିର୍ମୂଳ କରିବା ସହଜ ନହେଲେ ହେଁ ଯଦିବା ଧରାଯାଏ ଯେ ତାହା ବାସ୍ତବ ରୂପ ନେବ, ତେବେ ତା’ପରେ କିଏ ହେବ ଗାଜାର ଶାସନକର୍ତ୍ତା ଏବଂ କ’ଣ ହେବ ଯୁଦ୍ଧ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଯୋଜନା?
ସ୍ମରଣରେ ରହୁ ଯେ ୨୦୦୧ ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଆମେରିକା ଆଫଗାନିସ୍ତାନ ଓ ଇରାକ୍ରେ ରଚିଲା ଯୁଦ୍ଧ ବିଭୀଷିକା। ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା, ତାଲିବାନ ଓ ଅଲ୍-କାଏଦାକୁ ନିର୍ମୂଳ କରିବା ଏବଂ ସେହି ଛଳରେ ସଦ୍ଦାମ ହୁସେନ ଶାସନର ପତନ। ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ପରେ ଦେଖାଗଲା ଯେ କେବଳ ତାଲିବାନ କାବୁଲ୍ ଶାସନକୁ ହାତେଇ ନାହିଁ, ଇରାକ୍ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଯାଇଛି ଇରାନର ଛାୟା ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କ ହାତକୁ, ଯାହା ମନେହେଉଛି ଆହୁରି ବେଶି ଘାତକ। ହମାସ୍ ଆକ୍ରମଣ ଓ ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ପ୍ରତିଆକ୍ରମଣର ତତ୍କାଳ ପ୍ରଭାବ ଯାହା ଉପରେ ପଡ଼ିବ, ତାହା ହେଲା ଆବ୍ରାହମ୍ ଏକର୍ଡସ୍ ପିସ୍ ଏଗ୍ରିମେଣ୍ଟ ବା ଆରବ-ଇସ୍ରାଏଲ୍ ଶାନ୍ତି ଚୁକ୍ତି (୧୫ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୨୦), ଯେଉଁଥିରେ ବାହାରେନ୍, ୟୁଏଇ, ସୁଦାନ, ମରକ୍କୋ ସାମିଲ ଥିଲେ (ପୂର୍ବରୁ ଇଜିପ୍ଟ ଓ ଜୋର୍ଡାନ ସହ ଶାନ୍ତି ଚୁକ୍ତି ସରିଥିଲା) ଏବଂ ଏଥିରେ ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ସାଉଦି ଆରବ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ଚାଲିଥିଲା ପ୍ରସ୍ତୁତି। ଏ ଚୁକ୍ତିରେ ଯେଉଁ ଆରବ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ ଓ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ଓ ସ୍ବାଭାବିକ ସ୍ଥିତି କାମନା କରାଯାଇଥିଲା, ତାହା ଫଳପ୍ରସୂ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଏବେ ସଂକଟଗ୍ରସ୍ତ। ବର୍ତ୍ତମାନ ଗାଜା ଓ ୱେଷ୍ଟ୍ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ପାଇଁ ନୂତନ ଭାବେ ଉଭୟ ପକ୍ଷ ଚିନ୍ତା କରିବାର ସମୟ। ପିଠାକଳିରେ ତୃତୀୟର ଲାଭ ହେବା ଭଳି ଇସ୍ରାଏଲ୍-ହମାସ୍ ଲଢ଼େଇରେ ଅନ୍ୟମାନେ ଲାଭ ଉଠାଇବାର ମଉକା ଖୋଜିବାରେ ବ୍ୟସ୍ତ। ଇରାନ ‘ଆବ୍ରାହମ୍ ଏକର୍ଡ’କୁ ମୃତ ଘୋଷଣା କରିଥିବାବେଳେ ରୁଷିଆ ପାଇଁ ଏହା ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି ବରଦାନ, କାରଣ ବିଶ୍ବସମୁଦାୟର ଦୃଷ୍ଟି ଏବେ ୟୁକ୍ରେନ୍ରୁ ଆସି ପହଞ୍ଚିଚି ମଧ୍ୟପୂର୍ବରେ। ଆମେରିକା ତା’ ଉପରେ ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ନିର୍ଭରଶୀଳତାକୁ ବଢ଼ାଇବାକୁ ଚାହୁଁଚି ଏବଂ ସେଥିରେ ସଫଳ ହୋଇଚି। ମଧ୍ୟପ୍ରାଚ୍ୟରେ ଅସ୍ଥିରତା ଆଳରେ ମଧ୍ୟପ୍ରାଚ୍ୟରୁ ଏସିଆ-ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗରୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ନିଜର ସାଧନକୁ ପ୍ରେରଣ/ମୁତୟନ କରିବାକୁ ଚାହେଁ, ଯେପରିକି ତା’ର ଚିର ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦ୍ବୀ ଚୀନକୁ କରିପାରିବ ପ୍ରତିହତ।
ଲାଗୁଚି କେବଳ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ୍ବାସୀଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ସଭିଏଁ ହେବେ ଯୁଦ୍ଧବିଜୟୀ। ଗାଜାର ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ବସୁଧାରେ ବସି ହୟା ନାମ୍ନୀ କୁନିଝିଅଟି ଲେଖିଥିବା ଅନ୍ତିମ ଇଚ୍ଛାପତ୍ର (ଉଇଲ୍) ପଢ଼ିବାକୁ ବି କାହାର ନଥିବ ଫୁରସତ୍ (ଆରବ୍ ନେଟୱର୍କ ଫର୍ ଆର୍ଲି ଚାଇଲ୍ଡ଼ହୁଡ଼ ୱେବ୍ସାଇଟ୍ରେ ପ୍ରଦତ୍ତ), ଯେଉଁଥିରେ ସେ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ମରଣ ପୂର୍ବରୁ ନିଜର ସାମାନ୍ୟ ସଞ୍ଚିତ ଅର୍ଥ, ପୋଷାକ ଓ ଜୋତାକୁ ଦାନ କରିବାକୁ କରିଚି ନିବେଦନ! ତଥାପି ବିଶ୍ବବାସୀଙ୍କୁ ଇସ୍ରାଏଲ୍ର ପକ୍ଷ ନେବାବେଳେ ବୁଝିବାକୁ ହିଁ ହେବ ଭୀତତ୍ରସ୍ତ ହୟାର ବେଦନା, ଯୁଦ୍ଧବିଧ୍ବସ୍ତ ଗାଜାର ଡାକ; ଯେଉଁଠି ଏବେ ପ୍ରତିଧ୍ବନିତ ହେଉଚି ପାଲେଷ୍ଟାଇନର ଜାତୀୟ କବି ମହମୁଦ ଦାରୱିଶ୍ଙ୍କ ଶବ୍ଦ ‘‘ମୋ ଜନ୍ମଭୂମି ଗୋଟାଏ ସୁଟ୍କେଶ୍ ନୁହଁ ଏବଂ ମୁଁ ନୁହେଁ ଜଣେ ପର୍ଯ୍ୟଟକ!’’ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ଯୁଦ୍ଧ କ’ଣ ଜରୁରୀ?
(‘ସମାଜ’ରେ ୨୨.୧୦.୨୩ରେ ପ୍ରକାଶିତ)
କୃତ୍ରିମ ମେଧାର ବାସ୍ତବ ବିପଦ
ଅଶୋକ
କୃତ୍ରିମ ମେଧା(ଆର୍ଟିଫିସିଆଲ୍ ଇଣ୍ଟେଲିଜେନ୍ସ ବା ଏଆଇ)କୁ ନେଇ ଏଇନା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଯେତିକି ଆଶାନ୍ବିତ, ତତୋଧିକ ଆଶଙ୍କିତ। ଏହା ଅବଶ୍ୟ ଅହେତୁକ ନୁହେଁ। କୃତ୍ରିମ ମେଧା ଏପରି ଏକ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଯାହା ତା’ର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସୋପାନରେ ହିଁ ଯେଉଁଭଳି ଶକ୍ତି ଓ ଦକ୍ଷତା ହାସଲ କରିଚି, ତାହା କେବଳ ଅଭୂତପୂର୍ବ ନୁହେଁ, ବୈପ୍ଳବିକ। ସବୁଠୁ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ, ଏହା କେବଳ ଗୋଟିଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୀମିତ ରହିବ ନାହିଁ, ବରଂ ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଏହା ପ୍ରଭାବିତ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ଅତଏବ ମନୁଷ୍ୟର ପେସାଠୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନଯାପନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ସବୁଠି ଏହା ତା’ର ଛାପ ଛାଡ଼ିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ। କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ, ବାସ୍ତବ ସୃଜନଶୀଳ ହୋଇନଥିଲେ ହେଁ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସରୁ ଆହରଣ କରି କଳା, ସଂଗୀତ, ସାହିତ୍ୟ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ‘ସୃଜନ’ କରିବାରେ ସମର୍ଥ। ଏହି କାରଣରୁ ଏବେ ଏହାକୁ କେହିକେହି ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦ୍ବୀ ଭାବେ ଦେଖିବାକୁ ପଛାଉନାହାନ୍ତି। କୃତ୍ରିମ ମେଧାକୁ ନେଇ ଯେଉଁ ସବୁଠୁ ବଡ଼ ବାସ୍ତବ ଓ ତତ୍କାଳ ପ୍ରଭାବୀ ଆଶଙ୍କା ପ୍ରକାଶ ପାଇଚି, ତାହା ନିଯୁକ୍ତି/ରୋଜଗାରକୁ ନେଇ। ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃତ୍ରିମ ମେଧା ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଯେ ମନୁଷ୍ୟଠାରୁ ଅଧିକ ସାମର୍ଥ୍ୟବାନ/ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ, ସେଥିରେ କୌଣସି ସନ୍ଦେହ ଥାଇନପାରେ, କାହିଁକିନା ଏହାର ‘ମେକାନିକାଲ୍’ ଶକ୍ତି ଅବିରତ ଓ ଅବାରିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ, ଯାହା ମନୁଷ୍ୟ ପକ୍ଷେ ଅସମ୍ଭବ। ଏହାର ଅର୍ଥ ଏହା ଶିଳ୍ପ/ଉଦ୍ୟୋଗ/ବ୍ୟବସାୟ/ଶିକ୍ଷା ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମନୁଷ୍ୟର ସ୍ଥାନ ନେବା ଆଶଙ୍କା ଆଦୌ ଅମୂଳକ ନୁହେଁ। ଏ ଧାରା ଆରମ୍ଭ ମଧ୍ୟ ହୋଇସାରିଚି; କିନ୍ତୁ ଏହା ଯେ ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମନୁଷ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ହୋଇଯିବ, ତାହା ନୁହେଁ। ଏହା ଯଦି କିଛି ଲୋକଙ୍କ ଚାକିରି ବା ରୋଜଗାର ନେଇଯିବ, ବହୁ ଲୋକଙ୍କୁ ନୂଆ ରୋଜଗାର ମଧ୍ୟ ଯୋଗାଇଦେବ ବୋଲି ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ମତ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ନୂତନତା ଅନେକ କିଛିକୁ ପୁରାତନ କରିଦିଏ, ଏହା ଅବଧାରିତ। ପ୍ରଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସତ୍ୟ, ବରଂ ଏହାର ପ୍ରବାହ ଏଇଠି ଅପେକ୍ଷାକୃତ ତୀବ୍ର। ସବୁଠୁ ବଡ଼କଥା, ଏହି ପ୍ରବାହରୁ କେହି ସହଜରେ ନିଜକୁ ମୁକ୍ତ କରିପାରିେବ ନାହିଁ ବା ଅଟକାଇ ପାରିବେ ନାହିଁ। କୃତ୍ରିମ ମେଧା ଯେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ବୈପ୍ଳବିକ ବିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ଯାଉଚି, ଏହା ପ୍ରାୟ ନିଶ୍ଚିତ।
ଏବେ କ୍ରମାଗତ କୃତ୍ରିମ ମେଧାର ଉପଯୋଗ ତୀବ୍ର ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଚି; ତେଣୁ ଏଥିରୁ ନୂଆନୂଅା ବିପଦ ମଧ୍ୟ ଆଗକୁ ଆମେ ଅବଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ପାଇବା। ଏପରିକି ଆମ ପାଇଁ ସେସବୁ ଅକଳ୍ପନୀୟ ଓ ଅଚିନ୍ତନୀୟ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ। ନିକଟରେ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ନିଉଜ୍ ଚ୍ୟାନେଲ୍ରେ କୃତ୍ରିମ ମେଧାସଂପନ୍ନ ଆଭାସି ଉପସ୍ଥାପିକା (ଲିସା) ଓଡ଼ିଆରେ ଖବର ପଢ଼ିବା ଖୁବ୍ ଚର୍ଚା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ଅବଶ୍ୟ ଆମ ଦେଶରେ ଏହା ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ହୋଇନାହିଁ। ଏହାପୂର୍ବରୁ ଏକ ହିନ୍ଦୀ ଟିଭି ଚ୍ୟାନେଲ୍ ତା’ର ଏଆଇ ଉପସ୍ଥାପିକା(ସାନା)କୁ କାମରେ ଲଗାଇସାରିଛି। ପ୍ରକୃତରେ ଏଇନା ବହୁଳ ଲୋକପ୍ରିୟ କୃତ୍ରିମ ମେଧାଯୁକ୍ତ ଚାଟ୍ବଟ୍ ‘ଚାଟ୍ଜିପିଟି’ ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଲବ୍ଧ ହେବାର ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ (୨୦୧୮) ଚୀନ (ଶିନ୍ହୁଆ ନିଉଜ୍ ଏଜେନ୍ସି) ତା’ ନିଜର କୃତ୍ରିମ ମେଧାସଂପନ୍ନ ଖବର ଉପସ୍ଥାପକ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଚହଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ଏବେ ବିଶ୍ବର ଅନେକ ଦେଶରେ ଏଆଇ ଉପସ୍ଥାପକ ଖବର ପଢ଼ୁଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଚି; କିନ୍ତୁ ନକଲି/ମିଥ୍ୟା ସମ୍ବାଦର ଏଇ ଯୁଗରେ ଏଆଇ ଉପସ୍ଥାପକ ମୁହଁରୁ ଯେ ସର୍ବଦା ଠିକ୍/ସତ୍ୟ ଖବର ହିଁ ଶୁଣିବାକୁ/ଦେଖିବାକୁ ମିଳିବ, ତାହା ଅନିଶ୍ଚିତ। ୟା’ର ଉଦାହରଣ ବି ହେଲାଣି ଦୃଶ୍ୟମାନ। ଗତ ମାର୍ଚ (୨୦୨୩) ମାସରେ ଭେନେଜୁଏଲାର ସରକାରୀ ଟିଭି ଚ୍ୟାନେଲ୍ ଭିଟିଭିରେ ଦୁଇ ଇଂରେଜୀ ଭାଷୀ ଏଆଇ ଉପସ୍ଥାପକ (ନୋଆ ଓ ଡାରେନ୍) ‘ଅନ୍ୟ ଚ୍ୟାନେଲ୍ଗୁଡ଼ିକ ଯେପରି ଭେନେଜୁଏଲାର ଅର୍ଥନୀତି ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିବା ଦର୍ଶାଉଛନ୍ତି, ତାହା ଠିକ୍ ନୁହେଁ’ ମର୍ମରେ ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଓକିଲାତି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ (ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ନିଉଜ୍ ଚ୍ୟାନେଲ୍ ଉପସ୍ଥାପକଙ୍କ ପାଇଁ ଅବଶ୍ୟ ଏହା ସାଧାରଣ କଥା!)। ବାସ୍ତବତା ଏହାର ଓଲଟା ଏବଂ ଭେନେଜୁଏଲାର ଅର୍ଥନୀତି ଏପରି ରସାତଳଗାମୀ ହୋଇସାରିଚି ଯେ ସେଠାରେ ଘୋର ଖାଦ୍ୟସଙ୍କଟ ଦେଖାଦେଲାଣି। ଏହା ଏକ ଭ୍ରମାତ୍ମକ ସୂଚନା (ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା) ଥିଲା। ‘ସିନ୍ଥେସିଆ’ ନାମକ କମ୍ପାନୀ ଦ୍ବାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଏଭଳି ଏଆଇ ଉପସ୍ଥାପକ ମାତ୍ର ୩୦ ଡଲାରରୁ କମ୍ ବ୍ୟୟରେ କ୍ରୟ କରାଯାଇପାରୁଚି! ସବୁଠୁ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ, ଏହି ଉପସ୍ଥାପକର ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ‘ଅବତାର’ କରାଯାଇପାରିବ ଏବଂ ପୃଥିବୀର ପ୍ରମୁଖ ଭାଷାଗୁଡ଼ିକରେ ସେ ଖବର ପଢ଼ିପାରିବ। ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ବାସ୍ତବ ବିପଦ ହେଲା, ଏଆଇ ଉପସ୍ଥାପକକୁ ଆୟୁଧ କରି କୌଣସି ଦେଶ/ରାଜ୍ୟର ସରକାର ନିର୍ବିଘ୍ନରେ ଆପଣାର ‘ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା’ (ମିଥ୍ୟା ସୂଚନା/ତଥ୍ୟର ପ୍ରସାରଣ) ଚଳାଇପାରିବେ ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ କାହାକୁ ସହଜରେ ଦାୟୀ ବି କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ; ଅନ୍ତତଃ ସାଂପ୍ରତିକ ସ୍ଥିତିରେ, କାହିଁକିନା କୃତ୍ରିମ ମେଧାକୁ ନେଇ କୌଣସି ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ଆଇନକାନୁନ ଏଯାଏଁ ପ୍ରଣୟନ ହୋଇନାହିଁ। ନିର୍ବାଚନବେଳେ ମିଥ୍ୟା ଖବରର ପ୍ରାବଲ୍ୟ ଓ ତା’ର ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ପ୍ରଭାବ ବିଷୟରେ ଆମେ ସଭିଏଁ ଅଳ୍ପବହୁତେ ଅବଗତ। ଯଦି ସେଥିରେ କୃତ୍ରିମ ମେଧାର ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଯୋଡ଼ିହୁଏ, ତେେବ ତା’ର ପ୍ରଭାବ କେତେ ବ୍ୟାପକ ଓ ପ୍ରଭାବୀ ହେବ, ତାହା ସହଜେ କଳନୀୟ।
୨୦୧୪ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଆମେ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ଶକ୍ତି ଦେଖିଥିଲୁ, ଯେଉଁଠି ବର୍ତ୍ତମାନର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଥ୍ରୀଡି ଅବତାର (ହଲୋଗ୍ରାମ) ଏକାବେଳକେ ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଉଦ୍ବୋଧନ ଦେଉଥିଲା, ଅବଶ୍ୟ ବକ୍ତୃତା ଥିଲା ପ୍ରାକ୍ପ୍ରସ୍ତୁତ। ଏବେ କିନ୍ତୁ ସେପରି କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିବ ନାହିଁ। କୃତ୍ରିମ ମେଧାସଂପନ୍ନ ନେତାଙ୍କ ଆଭାସି ଅବତାର ନିଜ ଦଳ ବା ସରକାରଙ୍କ ସଫଳତା ବଖାଣିବା ସହିତ ସଭାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଲୋକଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଉଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେବାର କିଛି ନାହିଁ। ୨୦୨୪ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପାଖେଇ ଆସୁଥିବାବେଳେ ଏଆଇର ଅସୁମାରୀ ଶକ୍ତିକୁ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ଭବତଃ ହାତଛଡ଼ା କରିବେ ନାହିଁ। ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ମିଥ୍ୟା ଖବରର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ପ୍ରଚାରପ୍ରସାର ପାଇଁ ଆଉ ଆଇଟି ସେଲ୍ରେ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କୁ ବେତନ ଦେଇ ନିଯୁକ୍ତ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ; କୌଣସି ‘ଏଆଇ ଟୁଲ୍’ ତାକୁ ଅଳ୍ପ କେଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଅନାୟାସରେ କରିଦେଇ ପାରିବ। ସ୍ମରଣଯୋଗ୍ୟ, ଦୁଇ ମାସ ତଳେ ତୁର୍କୀରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ନିର୍ବାଚନରେ କୃତ୍ରିମ ମେଧାର କାରନାମା ହଇଚଇ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରଜବ ତୈୟବ ଏର୍ଦୋଆନ୍ଙ୍କ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦ୍ବୀ କେମଲ କିଲିକଡ଼ାରୋଗ୍ଲୁଙ୍କର ଏକ ଇଂରେଜୀଭାଷୀ ‘ଡିପ୍ଫେକ୍’ ଭିଡିଓ ବହୁଳ ପ୍ରଘଟ ହେଲା। ସେହିପରି କେନ୍ଦ୍ର-ବାମ ହୋମଲାଣ୍ଡ୍ ପାର୍ଟିର ନେତା ମୁହରମ୍ ଇନ୍ସଙ୍କର ଏକ ଅଜ୍ଞାତ ମହିଳାଙ୍କ ସହ ଯୌନସଂପର୍କର ଭିଡିଓ ପ୍ରଘଟ ହେଲା, ଯାହାକୁ ସେ ‘ଡିପ୍ଫେକ୍’ (ଗଭୀର ନକଲି ଅର୍ଥାତ ଏହା ବାସ୍ତବତାର ଏତେ ନିକଟତର ଯେ ନକଲି ବୋଲି ଜାଣିବା ଅସମ୍ଭବ) ଭିଡିଓ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରୁ ନିଜର ନାମାଙ୍କନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ। ଏହି ଘଟନାରୁ ୨୦୨୪ରେ ଭାରତର ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ଓ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ କୃତ୍ରିମ ମେଧା କୋଉ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିପାରେ ଏବଂ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପାଇଁ କିଭଳି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ, ତା’ର ଆଭାସ ଅବଶ୍ୟ ମିଳେ। ଆଧୁନିକ ନିର୍ବାଚନ ବିଜୟ ଅଭିନବ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ ସୃଷ୍ଟି ଓ ପ୍ରଚାର ଉପରେ ହିଁ ବେଶି ନିର୍ଭରଶୀଳ, ତାହା ମିଥ୍ୟା ବା ନକଲି ହେଉପଛେ। ଏହା ଆମେରିକା ଓ ଭାରତରେ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇସାରିଚି। କୃତ୍ରିମ ମେଧା ତାହା କରିବାରେ ସର୍ବାଧିକ ଦକ୍ଷତା ହାସଲ କରିସାରିଚି । ଏଆଇର କୃତି(ଲେଖା/ଅଡ଼ିଓ/ଭିଡିଓ ଇତ୍ୟାଦି)ରେ ଅସଲି-ନକଲି ଭିତରେ ପ୍ରଭେଦ ଜାଣିବା ପ୍ରାୟତଃ ଅସମ୍ଭବ। ‘ଯେବେ ନ ଦେଖିବୁ ବେନି ନୟନେ, ପରତେ ନ ଯିବୁ ଗୁରୁ ବଚନେ’ ଭଳି ପ୍ରବାଦ ବି ଅସାର ପାଲଟିଚି, କାରଣ ବେନି ନୟନ ବି ୟା’ ପାଖରେ ଧୋକା ଖାଇଯାଉଚି। ଆଗାମୀ ସମୟରେ କୃତ୍ରିମ ମେଧା ଗଣତନ୍ତ୍ର ପାଇଁ ଭାରୀ ପଡ଼ିପାରେ, ଏ ଆଶଙ୍କା କ୍ରମେ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ ହଉଚି।
କୃତ୍ରିମ ମେଧାର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଶକ୍ତି ହେଉଚି ସ୍ବୟଂକ୍ରିୟତା (ଅଟୋମେସନ)। ଏବେ ମେସିନ ଲର୍ଣ୍ଣିଂ (ଯନ୍ତ୍ର ନିଜେନିଜେ ଶିକ୍ଷା କରେ) ପଦ୍ଧତି ଏଥିରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହେବାପରେ ଏହାର ଶକ୍ତି ହୋଇଚି ବହୁଗୁଣିତ। ଆଗାମୀ ସମୟରେ କ୍ବାଣ୍ଟମ୍ କଂପ୍ୟୁଟିଙ୍ଗ୍ ଓ ରୋବୋଟିକ୍ସରେ ଏହା ସଂଯୋଗ ହେବାପରେ ଏଇନା ଅସମ୍ଭବ ମନେହେଉଥିବା କାର୍ଯ୍ୟସବୁ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ସମ୍ଭବ ହେବ ବୋଲି ବୈଜ୍ଞାନିକ ଆଶାନ୍ବିତ। ଏହା ନିର୍ମାଣ/ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବଜାରୀକରଣ ଏବଂ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାଠୁ ନେଇ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୌଳିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାରେ ସମର୍ଥ। ଯଦି ପ୍ରକୃତରେ କୃତ୍ରିମ ମେଧା ତା’ର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବିକଶିତ ସ୍ବରୂପକୁ ଆସେ, ତେବେ ମନୁଷ୍ୟ ପାଇଁ କେବଳ ଏହା ସକାରାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବ ନାହିଁ, ବରଂ ଯୁଦ୍ଧ ଭଳି ଭୟାବହ ମାନବୀୟ ସଙ୍କଟ ଓ ବିତ୍ପାତ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ପ୍ରକରଣରେ ଏହାର ଉପଯୋଗ ନିଶ୍ଚିତ। ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଓ ଚୀନ ଭଳି ଦେଶ ଏହା କରିସାରିଚନ୍ତି ଆରମ୍ଭ। କାଳ୍ପନିକ ବିଜ୍ଞାନାଧାରିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଦୃଶ୍ୟାୟିତ ଘଟନାବଳୀଠୁ ଅଧିକ ଧ୍ବଂସାତ୍ମକ ହୋଇପାରେ ଏଆଇ ସଂଚାଳିତ ଯୁଦ୍ଧ, ଯାହାକୁ ଚୀନ ୨୦୧୯ରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ଶ୍ବେତପତ୍ରରେ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଚି ‘ଇଣ୍ଟେଲିଜେଣ୍ଟାଇଜ୍ଡ଼ ୱାର୍ଫେୟାର୍’ (କୃତ୍ରିମ ମେଧାଯୁକ୍ତ ଯୁଦ୍ଧ) । ଏଭଳି ଯୁଦ୍ଧରେ ଏଆଇଯୁକ୍ତ ସ୍ବୟଂଚାଳିତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର, ଡ୍ରୋନ୍, ବଟ୍ସ, ସ୍ବୟଂ ନିର୍ଣ୍ଣୟକାରୀ ରୋବଟ୍ ଶତ୍ରୁ ସହ ଲଢ଼ିବେ। ଏ ଦିଗରେ ଚୀନର ଦ୍ରୁତ ପଦକ୍ଷେପ ବିଶ୍ବ ପାଇଁ, ବିଶେଷତଃ ଭାରତ ପାଇଁ ଚିନ୍ତାର କାରଣ ନିଶ୍ଚୟ। ଏ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସାମରିକ ବିଶାରଦ ତଥା ‘ଫୋର୍ସ’ ପତ୍ରିକାର ସଂପାଦକ ପ୍ରବୀଣ ସାହନୀ ଗତବର୍ଷ ପ୍ରକାଶିତ ତାଙ୍କର ବହୁଚର୍ଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘ଦ ଲାଷ୍ଟ୍ ୱାର୍: ହାଓ ଏଆଇ ୱିଲ୍ ଶେପ୍ ଇଣ୍ଡିଆଜ୍ ଫାଇନାଲ୍ ଶୋଡାଉନ୍ ୱିଥ୍ ଚାଇନା’ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି, ‘ଯଦି ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଚୀନ ଓ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ହୁଏ, ତେବେ ଭାରତ ଦଶ ଦିନ ଭିତରେ ହିଁ ପରାଜିତ ହେବାର ଆଶଙ୍କାକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦେଇ ହେଉନାହିଁ’। ଏ ଭୀତିପ୍ରଦ ବାକ୍ୟକୁ କୌଣସି ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବିଶେଷଜ୍ଞର ଖିଆଲ୍ କହିବା ନା ଏହା ହିଁ ବାସ୍ତବତା? ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରକୁ ରୋବଟ୍ ସେନା ପ୍ରେରଣ କରନ୍ତେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲଢ଼େଇ ହୁଅନ୍ତା, ତେବେ ତ ଅସୁବିଧା ନଥିଲା; କିନ୍ତୁ ପ୍ରତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସମତା/ବିଷମତାଭରା ଆମର ଏଇ ପୃଥିବୀରେ ତାହା କ’ଣ ସମ୍ଭବ? ଅନ୍ତତଃ ଶହେ ଦୁଇଶହ ବର୍ଷ ଭିତରେ ତ ନୁହେଁ। ତେଣୁ ଯଦି ମାନବ ସୈନିକ ଓ ରୋବଟ୍ ସୈନିକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ହୁଏ ତେବେ କାହାର ବିଜୟ ହେବ, ତାହା ସହଜେ ଅନୁମେୟ।
କୃତ୍ରିମ ମେଧା ମନୁଷ୍ୟର ସ୍ଥାନ ନେବା ଯଦି ବାସ୍ତବତାରେ ପରିଣତ ହୁଏ, ବିଶେଷକରି ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ, ତେବେ ଏହାର ସକାରାତ୍ମକ ଦିଗକୁ ଉପେକ୍ଷା କରାଯାଇନପାରେ। ଯଦି ସତକୁ ସତ ବ୍ୟାପକଭାବେ ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ସହଯୋଗୀ ହୋଇ ତା’ର ଅଧିକାଂଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଦିଏ ତେବେ ତା’ର କେବଳ ଉତ୍ପାଦକତା ବଢ଼ିବ ନାହିଁ, ତାକୁ ସୃଜନଶୀଳ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ରତୀ ହେବା ପାଇଁ, ଜୀବନକୁ ଉପଭୋଗ କରିବା ପାଇଁ, ବିଶ୍ବ ଭ୍ରମଣରେ ଯିବା ପାଇଁ ବା ନିଜ ଖୁସି ଅନୁସାରେ ଜୀବନ ବିତାଇବା ଲାଗି ଯଥେଷ୍ଟ ସମୟ/ସାଧନ ମିଳିଯିବ। ଏପରି ହେଲେ ସମାଜରୁ ଜାତି, ଧର୍ମ, ସଂପ୍ରଦାୟ ଭିତ୍ତିକ ଭେଦଭାବ/ଲଢ଼େଇ ସ୍ବତଃ ହଟିଯିବ; ଚୋରି/ଡକାୟତି ଇତ୍ୟାଦି ଦୂର ହେବ; କାରଣ ସ୍ବୟଂକ୍ରିୟ/ସ୍ବୟଂଚାଳିତ ଯନ୍ତ୍ର ଦ୍ବାରା କେବଳ ଶୈଳ୍ପିକ ଉତ୍ପାଦନ ନୁହେଁ, ବରଂ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ମଧ୍ୟ ବହୁଗୁଣିତ ହୋଇପାରିବ ଏବଂ କେହି ଭୋକିଲା ବା ଗରିବ ରହିବେ ନାହିଁ। ଏପରି ଏକ ଦେଶ/ବିଶ୍ବର କଳ୍ପନା ଅବାସ୍ତବ ପ୍ରତୀତ ହେଉନାହିଁ। କୃତ୍ରିମ ମେଧାର ସଦୁପଯୋଗ ହୁଏତ ଆଗାମୀ ଶତାବ୍ଦୀଗୁଡ଼ିକରେ ମାନବଜାତି ପାଇଁ ବରଦାନ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପାରେ। ଦୁରୁପଯୋଗ ହିଁ ଅସଲ ବିପଦ।
(‘ସମାଜ’ରେ ୪ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୨୩ ରେ ପ୍ରକାଶିତ)
ଭାରତୀୟ ରେଳ: ଗତି-ପ୍ରଗତି-ଦୁର୍ଗତି
ଭାରତୀୟ ରେଳ: ଗତି-ପ୍ରଗତି-ଦୁର୍ଗତି
// ଅଶୋକ //
ଅଲ୍ପୋ ଅଲ୍ପୋ ମେଘ୍ ଥେକେ ହାଲ୍କା ବ୍ରିଷ୍ଟି ହଏ
ଛୋଟୋ ଛୋଟୋ ଗଲ୍ପୋ ଥେକେ ଭାଲୋବାସା ସ୍ରିଷ୍ଟି ହଏ।
(ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ ମେଘଖଣ୍ଡ ଜରିଆରେ ହାଲ୍କା ବର୍ଷା ହୁଏ
ଛୋଟ ଛୋଟ ଗଳ୍ପରୁ ପ୍ରେମ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ)
ଧ୍ବସ୍ତବିଧ୍ବସ୍ତ ରେଳଡବା କଡ଼ରେ ପଡ଼ିରହିଥିବା ଡାଏରୀର ଛିନ୍ନପୃଷ୍ଠାରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ଏ ପ୍ରେମିଳ ଆଖିର ସ୍ବପ୍ନ ହୁଏତ ସ୍ବପ୍ନରେ ରହିଯାଇଥିବ ଠିକ୍ ଅନ୍ୟ ଦ୍ବିଶତାଧିକ ମଣିଷଙ୍କ ସ୍ବପ୍ନ ପରି, ଯେଉଁମାନେ ବାଲେଶ୍ବର ଜିଲା ବାହାନଗାରେ ସଂଘଟିତ ଚଳିତ ଶତାବ୍ଦୀର ଅନ୍ୟତମ ବୃହତ୍, ଭୟାବହ ଓ ମର୍ମାନ୍ତିକ ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ଲଭିଲେ। ଭାରତୀୟଙ୍କ ଜୀବନରେଖା କୁହାଯାଉଥିବା ରେଳପଥ ଯେ କ୍ରମେ ମରଣପଥରେ ପରିଣତ ହୋଇଚାଲିଛି ଯାବତୀୟ ଉଦ୍ଯୋଗ ଓ କ୍ଷମତାଧାରୀଙ୍କ ବାହୁସ୍ଫୋଟ ସତ୍ତ୍ବେ, ତାକୁ ଏବେ ଆମେ ଖାରଜ କରିଦେବା ବୋଧହୁଏ ହେବ ଅବିମୃଶ୍ୟକାରିତା। ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ଆମେ ଯଦି ସବୁବେଳେ କେବଳ ଦୈବକୃତ ବା ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟର ପ୍ରତିଫଳନ ବୋଲି ଭାବିନେଇ ନିଜ ଦୋଷକୁ ଅନ୍ୟ ମୁଣ୍ଡରେ ଲଦିଦେବାର ନିର୍ବୋଧତା କରୁଥିବା, ଏହାକୁ କେବେ ରୋକିବା ସମ୍ଭବ ହିଁ ହେବନାଇଁ। ବାହାନଗାର ତ୍ରି-ରେଳ ଧକ୍କା ଓ ତା’ ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଘଟନାକ୍ରମଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁଶୀଳନ କଲେ ଏହାର ସତ୍ୟତା ସହଜରେ ବୁଝିହୁଏ।
ରେଳ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ଦ୍ବାରା ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଯେତିକି ବୁଝାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି, ସେଥିରୁ ଅନୁମେୟ ଯେ ଏହି ଭୟଙ୍କର ଦୁର୍ଘଟଣାଟି ସିଗ୍ନାଲ୍ରେ ତ୍ରୁଟି ଯୋଗୁଁ ଘଟିଛି, ତେଣୁ ତାହା ମନୁଷ୍ୟକୃତ ହୋଇଥିବା ଅଧିକ ସମ୍ଭବ। ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମତରେ, ‘ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ୍ ଇଣ୍ଟରଲକିଂ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହିଁ ସବୁ ବିଭ୍ରାଟର ମୂଳ।’ ପ୍ରଶ୍ନ ବି ଉଠିଛି, କିଛି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ହୋଇନାହିଁ ତ? ସେଥିପାଇଁ ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ! ଇଣ୍ଟରଲକିଂ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା କେଉଁ କାରଣରୁ ଓ କିଏ କଲା ଏବଂ ସେଥିଯୋଗୁଁ ସିଗ୍ନାଲ୍ରେ କିପରି ବିଭ୍ରାଟ ଘଟିଲା ତାହା ହିଁ ତଦନ୍ତର ପ୍ରମୁଖ ବିଷୟ। ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ତଦନ୍ତ ରିପୋର୍ଟ ଆସିଲେ ହୁଏତ ଜଣାପଡ଼ିବ ଏହାର ଆଦିଅନ୍ତ; କିନ୍ତୁ ଏ ବିପର୍ଯ୍ୟୟରୁ ଯେଉଁ ବଡ଼ ପ୍ରଶ୍ନ ସ୍ବତଃ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି, ତାହା ହେଲା: ସ୍ବାଧୀନତାର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀ ବର୍ଷ ପରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟ ରେଳ, ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଆଶାନୁରୂପ ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇପାରୁନାହିଁ କାହିଁକି? ବର୍ଷୱାରି ଦୁର୍ଘଟଣା ମୃତ୍ୟୁ ତାଲିକା ଉପରେ ଆଖି ପହରାଇ ଆଣିଲେ ରେଳ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯେ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆଦୌ ଚଉକସ ହୋଇପାରିନାହିଁ, ତାହା ଖୁବ୍ ସ୍ପଷ୍ଟ; ବରଂ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଦୁର୍ଘଟଣା ଓ ସେଥିରେ ମୃତାହତଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି। ରେଳବାଇ ସୂତ୍ରକୁ ଧରି ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ରିପୋର୍ଟ କହେ ଯେ ୨୦୨୧-୨୨ରେ ପରିଣାମପ୍ରସୂ ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣା (ଯେଉଁଥିରେ ଲୋକେ ମୃତାହତ ହୋଇଥିଲେ) ସଂଖ୍ୟା ୩୫ ଥିବାବେଳେ ୨୦୨୨-୨୩ରେ ତାହା ବଢ଼ି ୪୮ରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା। ଏହାର ଏକାଧିକ କାରଣ ମଧ୍ୟରୁ ସବୁଠୁ ଯାହା ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ, ତାହା ହେଲା ପୁରାତନ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ଆଧୁନିକ ଓ ସୁଦୃଢ଼ କରିବାରେ ଅବହେଳା। ଏପରିକି ସିଗ୍ନାଲିଂ ଭଳି ସର୍ବାଦୌ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ବି ଉପେକ୍ଷିତ ବୋଲି କହିଲେ ଭୁଲ୍ ହେବନାହିଁ; କାହିଁକିନା ଅନ୍ୟ ଏକ ରିପୋର୍ଟ (ଇଣ୍ଡିଆ ଟୁଡେ) ଅନୁଯାୟୀ ଏଇ ତିନିମାସ ତଳେ ହିଁ ଏକ ସିଗ୍ନାଲ୍ ବିଭ୍ରାଟର ଉଦାହରଣ ସହ ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ ରେଳବାଇ ଜୋନ୍ର ପ୍ରଧାନ ପରିଚାଳକ ରେଳମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କଥିତ ଉପରୋକ୍ତ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ ଇଣ୍ଟରଲକିଂ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଗୁରୁତର ତ୍ରୁଟିବିଚ୍ୟୁତି ନେଇ ବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ଚେତାଇ ଦେବା ସହ କେଉଁକେଉଁ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣୀୟ, ସେ ନେଇ ମଧ୍ୟ ଆଲୋକପାତ କରିଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ସମ୍ଭବତଃ ସେ ବିଷୟ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନାଲୋଚିତ ହୋଇ ରହିଛି। ସ୍ମରଣୀୟ ଯେ ସିଗ୍ନାଲ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବା ପାଇଁ ପୂର୍ବରୁ ଅନେକ ଥର ବିଶେଷଜ୍ଞ ସମିତି ସୁପାରିସ କରିଛନ୍ତି। ଏଥିରୁ ପ୍ରମୁଖ ହେଲା ୨୦୧୨ ମସିହାରେ ରେଳ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଦ୍ବାରା ଗଠିତ ଏବଂ ଡ. ଅନିଲ୍ କାକୋଦକରଙ୍କ ନେତୃତ୍ବାଧୀନ ‘ଉଚ୍ଚସ୍ତରୀୟ ସୁରକ୍ଷା ସମୀକ୍ଷା ସମିତି’। ଏହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ (ଅର୍ଥାତ ୨୦୧୭ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା) ସମଗ୍ର ୧୯ ହଜାର କିଲୋମିଟର ମୁଖ୍ୟ ରେଳପଥରେ ଇଉରୋପୀୟ ରେଳ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହ ସମକକ୍ଷ ଆଧୁନିକ ସିଗ୍ନାଲିଂ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆପଣାଇବାକୁ ସୁପାରିସ କରିଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ୨୦୨୩ ମାର୍ଚ ସୁଦ୍ଧା ମଧ୍ୟ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇପାରିନାହିଁ ଓ ୬,୫୦୬ଟି ଷ୍ଟେସନ ମଧ୍ୟରୁ ୬,୩୯୬ଟି ଷ୍ଟେସନରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇପାରିଛି। କାକୋଦକର ସମିତି ଆଉ ଯେଉଁ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗ ପ୍ରତି ଆଲୋକପାତ କରିଥିଲେ, ତାହା ଥିଲା ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ନେଇ। ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣାର ସର୍ବାଧିକ (୫୦%) ରେଳଗାଡ଼ି ଧାରଣାଚ୍ୟୁତ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଘଟୁଥିବା ଏଥିରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥିଲା। କହିବା ବାହୁଲ୍ୟ ଯେ ଏ ଅବସ୍ଥାରେ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ୟ ସେପରି ଆଖିଦୃଶିଆ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥିବା ଦୃଶ୍ୟମାନ ହେଉନାହିଁ; କାହିଁକିନା ସରକାରଙ୍କ ନିଜସ୍ବ ସମୀକ୍ଷକ ଭାରତର ମହାଲେଖା ନିୟନ୍ତ୍ରକ ଓ ମହାସମୀକ୍ଷକ (ସିଏଜି)ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ୨୦୨୨ ମସିହାର ‘ଡିରେଲ୍ମେଣ୍ଟ୍ ଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆନ ରେଲ୍ୱେଜ୍’ ଶୀର୍ଷକ ରିପୋର୍ଟଟି ସରକାରଙ୍କ ରେଳ ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଦାବି ପ୍ରତି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଥାଏ।
ମହାସମୀକ୍ଷକ ୨୦୧୭ରୁ ୨୦୨୧ ମଧ୍ୟରେ ଘଟିଥିବା ଦୁର୍ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକର ସମୀକ୍ଷା କରି କହିଛନ୍ତି ଯେ ୨୧୭ଟି ଦୁର୍ଘଟଣା ଭିତରୁ ୧୬୩ଟି ରେଳ ଧାରଣାଚ୍ୟୁତିଜନିତ, ଯାହାର ପରିମାଣ ୬୯ ଶତାଂଶ। ଯଦି ଧାରଣାଚ୍ୟୁତି ଓ ପରସ୍ପର ଧକ୍କା ଜନିତ ଦୁର୍ଘଟଣା କଥା ଧରାଯାଏ, ଯାହା ବାଲେଶ୍ବରରେ ଘଟିଚି, ତା’ର ସଂଖ୍ୟା ୮୦%। ଏ ସମୀକ୍ଷା ରିପୋର୍ଟର ଆଉ ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ବିଚାରଣୀୟ ବିଷୟ ହେଲା, ଏଥିରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ବୃହତ୍ ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକରେ ‘ମାନବୀୟ ତ୍ରୁଟି’କୁ ଦୋଷ ଦେବା ସାଧାରଣ କଥା ହୋଇଥିବାବେଳେ ସମସ୍ୟାଟି ମୂଳତଃ ‘ଇନ୍ଷ୍ଟିଚ୍ୟୁସନାଲ୍’ ବା ଆନୁଷ୍ଠାନିକ। ସିଏଜି ୨୦୧୭-୧୮ରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିବା ‘ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ରେଲ୍ ସଂରକ୍ଷ କୋଷ’ (ରେଳ ସୁରକ୍ଷା ପାଣ୍ଠି) ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦେଇ କହିଛନ୍ତି ଯେ ‘‘୨୦୧୭ରୁ ୨୦୨୧ ମଧ୍ୟରେ ଘଟିଥିବା ୧୧୨୭ଟି ରେଳ ଧାରଣାଚ୍ୟୁତି ଘଟନା ମଧ୍ୟରୁ ୨୮୯ଟି (୨୬%) ଟ୍ରାକ୍ ନବୀକରଣ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ।’’ ଏହାର କାରଣ ରୂପେ ମହାଲେଖା ସମୀକ୍ଷକ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି, ପାଣ୍ଠିର ଅନୁପଯୋଗ ହିଁ ଏଥିପାଇଁ ସବୁଠୁ ବେଶି ଦାୟୀ। ତାଙ୍କ ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ, ‘‘୨୦୧୭-୧୮ରେ ରେଳପଥ ସୁରକ୍ଷା ପାଣ୍ଠିରୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ପାଉଥିବା କାର୍ଯ୍ୟ ନିମନ୍ତେ ୮୧.୫୫% ଖର୍ଚ ହୋଇଥିବାବେଳେ ୨୦୧୯-୨୦ରେ ତାହା ୭୩.୭୬%କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା। ସେହିପରି ରେଳପଥ (ଟ୍ରାକ୍) ନବୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ବରାଦ ପାଣ୍ଠିକୁ ମଧ୍ୟ ୯୬୦୭ କୋଟି (୨୦୧୮-୧୯)ରୁ ୨୦୧୯-୨୦ରେ ୭୪୧୭ କୋଟିକୁ କମାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା।’’ ସିଏଜି ତାଙ୍କ ସମୀକ୍ଷା ଟିପ୍ପଣୀରେ ଲେଖିଛନ୍ତି: ‘‘ଏହାଦ୍ବାରା ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାର୍ଯ୍ୟର ଅର୍ଥାଗମ ପାଇଁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପାଣ୍ଠି ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟଟି ବିଫଳ ହୋଇଛି, କାରଣ ଅର୍ଥାଭାବରୁ ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ।’’
ଅପରପକ୍ଷେ, ଦୁଇଟି ରେଳର ମୁହାମୁହିଁ ଧକ୍କାକୁ ରୋକିପାରିବା ଭଳି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ବଦେଶୀ ଜ୍ଞାନକୌଶଳରେ ନିର୍ମିତ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ‘କବଚ’ର ପ୍ରଥମ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମୟରେ ଗତବର୍ଷ ସରକାର ଏହାର ବହୁଳ ପ୍ରଚାର କରିଥିବାବେଳେ ବାହାନଗା ଦୁର୍ଘଟଣା ପରେ ଏହାକୁ ନେଇ ଚର୍ଚା ଓ ବିବାଦ ଜାରି ରହିଛି। ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଏପରି ଧକ୍କା-ନିରୋଧୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନେଇ ୨୦୧୧ରେ ତତ୍କାଳୀନ ରେଳମନ୍ତ୍ରୀ ମମତା ବାନାର୍ଜୀ ବଜେଟ୍ରେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ବୟନ ପାଇଁ ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ଲାଗିଗଲା ଏବଂ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶର ମାତ୍ର ୨% ରେଳପଥ ହିଁ ଏହାଦ୍ବାରା ସୁରକ୍ଷିତ; ବାକି ୯୮% ରେଳପଥ ଏବେ ବି କବଚ-ରହିତ। ବୁଲେଟ୍ ଟ୍ରେନର ସ୍ବପ୍ନ ଦେଖିବା ମନ୍ଦ ନୁହେଁ; କିନ୍ତୁ ରେଳ ଓ ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯେ ଅଗ୍ରପ୍ରାଧାନ୍ୟ ପାଇବା ଉଚିତ, ତାହାକୁ ଆମେ ଭୁଲିଯାଇଥିବା ପରି ପ୍ରତେ ହେଉଛି।
ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, ଚୀନ, ରୁଷିଆ, ଜାପାନ ଓ ଇଉରୋପୀୟ ବିକଶିତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଯାତ୍ରୀବାହୀ ଟ୍ରେନ ଦୁର୍ଘଟଣା କ୍ବଚିତ୍ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଏହାର ଅର୍ଥ, ସେମାନେ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଅନ୍ତି। ଚୀନ, ଜାପାନରେ ବୁଲେଟ୍ ଟ୍ରେନ୍ର ଘଣ୍ଟା ପ୍ରତି ବେଗ ୬୦୦ କି.ମି. ଛୁଇଁଲାଣି, ଯାହା ଆମ ପାଇଁ ଅବିଶ୍ବସନୀୟ। ସର୍ବାଧୁନିକ କୁହାଯାଉଥିବା ‘ବନ୍ଦେ ଭାରତ’ ଟ୍ରେନର ଘଣ୍ଟା ପ୍ରତି ବେଗ ସର୍ବାଧିକ ୧୮୦ କି.ମି.; ସାଧାରଣ ରେଳଗୁଡ଼ିକର ହାରାହାରି ବେଗ ୫୦ରୁ ୧୦୦ କି.ମି.। ତେବେ ବେଗ ଅପେକ୍ଷା ସୁରକ୍ଷା ହିଁ ଧ୍ୟେୟ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ, ଯାହାକୁ ନେଇ ସାଲିସ୍ କରାଯାଇ ନପାରେ। ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଶର କୋଣ ଅନୁକୋଣରେ ପହଞ୍ଚିଛି ସତ୍ୟ; କିନ୍ତୁ ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ଆମେ ଆମେରିକା, ଚୀନ ଓ ରୁଷିଆଠାରୁ ରେଳଧାରଣା ବିଛାଇବାରେ ବହୁତ ପଛରେ। ‘ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ ୟୁନିୟନ୍ ଅଫ୍ ରେଲ୍ୱେଜ୍’ର ତଥ୍ୟାନୁଯାୟୀ, ଆମେରିକାରେ ରେଳ ନେଟ୍ୱାର୍କ (ରୁଟ୍ ଲେଙ୍ଗ୍ଥ୍)ର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ୨,୨୦,୪୮୦ କିମି ହୋଇଥିବାବେଳେ ଚୀନରେ ୧,୫୦,୦୦୦ କିମି ଓ ରୁଷିଆରେ ୮୫,୬୦୦ କିମି; ୬୮,୦୪୩ କିମି ସହ ଭାରତର ସ୍ଥାନ ଚତୁର୍ଥ। ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ, ବିଶ୍ବର ଦୁଇ ଜନବହୁଳ ଦେଶ ଭାରତ ଓ ଚୀନରେ ରେଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସରକାରଙ୍କ ହାତରେ ରହିଛି; କିନ୍ତୁ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁଇ ଦେଶର ପ୍ରଗତିକୁ ଦେଖିଲେ ଆକାଶପାତାଳ ପ୍ରଭେଦ ସ୍ବତଃ ବାରି ହୋଇପଡ଼େ। ୧୮୫୩ ମସିହାରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନାଧୀନ ଭାରତ ବିଶ୍ବ ରେଳ ମାନଚିତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ କରି ସ୍ଥାନ ପାଇଲା। ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟଙ୍କର ନୁହେଁ, ଆପଣା ସ୍ବାର୍ଥସାଧନ ପାଇଁ ହିଁ ଏଠାରେ ପ୍ରଚୁର ଅର୍ଥ ବିନିମୟ କରି ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ତାହା ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଇଁ ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଲଟିଛି କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ। ଏହାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି କାର୍ଲ ମାର୍କ୍ସ ସେହିବର୍ଷ ଲେଖିଥିଲେ, ଆପଣା ସ୍ବାର୍ଥ ପାଇଁ ହେଉପଛେ, ରେଳ ଓ ଇଂରେଜୀ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରି ଇଂଲଣ୍ଡ ମହତ୍ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା ଦିଗରେ ଅଚେତନ ଭାବେ ଇତିହାସ ସୃଷ୍ଟି କରିଚି। କହିବା ବାହୁଲ୍ୟ ଯେ ଏହା କ୍ରମେ ସତ୍ୟ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଛି ଓ ରେଳ ହୋଇଛି ଭାରତର ପ୍ରଗତିର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରମୁଖ ବାହକ। ସ୍ବାଧୀନ ହେବା ବେଳକୁ ଅର୍ଥାତ ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଭାରତର ରେଳ ନେଟୱାର୍କ ୫୪ ହଜାର କି.ମି. ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇସାରିଥିଲା ଏବଂ ସେହି ସମୟରେ ଚୀନର ମୋଟ ରେଳପଥ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଥିଲା ୨୭ ହଜାର କିମି; ଅର୍ଥାତ ଭାରତର ଅଧେ। ମାତ୍ର ଆମ ଦେଶ ସ୍ବାଧୀନତାର ୭୫ ବର୍ଷ ଅତିକ୍ରମ କଲାବେଳକୁ ଚୀନ ଭାରତର ଦୁଇ ଗୁଣରୁ ମଧ୍ୟ ଅଧିକ ରେଳପଥ ବିଛାଇବାରେ ସଫଳ ହୋଇଚି। ଏଥିରୁ ଆମର ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଗତି-ପ୍ରଗତି କିଭଳି, ତାହାକୁ କଳିବା ଆଦୌ କଷ୍ଟକର ନୁହେଁ।
ବାହାନଗା ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ନେଇ ସଂପ୍ରତି ବିରୋଧୀ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ନୈତିକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରେଳମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଇସ୍ତଫା ଦାବି କରିଛନ୍ତି। ଏ ଦାବିର ଯଥାର୍ଥତା ତ ବିଚାରଣୀୟ; କିନ୍ତୁ ଜୋର୍ ଜବରଦସ୍ତି ବା ଦାବି କରି କାହାକୁ ସତକୁ ସତ ‘ନୈତିକ’ କରାଯାଇପାରେ କି? ସାଂପ୍ରତିକ ରାଜନେତାଙ୍କ ପାଇଁ ନୈତିକତା ସେହି ଛତାଟି ପରି, ଯାହାକୁ ନିଜ ଅନୁସାରେ ଅନ୍ୟକୁ ଦେଖାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ, ବର୍ଷା ପାଇଁ ହେଉ ବା ନିଜର ମୁହଁ/ମୁଖାକୁ ଲୁଚାଇବା ପାଇଁ ହେଉ। ଏବେ ବି ତାହା ହିଁ ଚାଲିଛି। ଏ ପରିପ୍ରେକ୍ଷରେ ଅବଶ୍ୟ ସ୍ମରଣଯୋଗ୍ୟ ଯେ ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ତାମିଲନାଡୁର ଆରିୟାଲୁର ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣା (୧୫୦ ଲୋକଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ) ପାଇଁ ହିଁ ଲାଲ୍ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ନିଜ ପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ, ଯୋଉଥିପାଇଁ ଅନ୍ୟର ଚାପ ନୁହେଁ, ବରଂ ଆପଣା ନୈତିକତାର ଚାପ ହିଁ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ହୋଇଥିଲା ଉତ୍ପ୍ରେରକ। ତାଙ୍କପରେ ନୀତୀଶ କୁମାର, ମମତା ବାନାର୍ଜୀ ଓ ସୁରେଶ ପ୍ରଭୁ ନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ ବା ରେଳମନ୍ତ୍ରୀ ପଦରୁ ନିଜକୁ ଓହରାଇ ନେଇଥିଲେ। ତେବେ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଇସ୍ତଫା ଦ୍ବାରା ଯେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ରେଳ ଦୁର୍ଘଟଣା ହେବନାହିଁ କି ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ଦକ୍ଷ ଓ ସୁରକ୍ଷିତ ପାଲଟିଯିବ, ତାହା ତ ନୁହେଁ। ଏଥିପାଇଁ ଏକ ଦୂରଦୃଷ୍ଟିସଂପନ୍ନ ଓ ନିଷ୍ଠାପର ନେତୃତ୍ବ ଲୋଡ଼ା, ଯିଏ ଭାବମୂର୍ତ୍ତି ଉଜ୍ବଳ ପାଇଁ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ଭିଡିଓ ପ୍ରସାରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ନଦେଇ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଗତି-ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆନ୍ତରିକତାର ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ; ଅପରିଣାମଦର୍ଶୀ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ପୂର୍ବରୁ ଅନେକ ଥର ଚିନ୍ତା କରିବ; ଭୋଟ ପାଇବ ବୋଲି ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ଗୁଡ଼ାଏ ଉଚ୍ଚାଭିଳାଷୀ ସ୍ବପ୍ନ ନ ବିକି ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ତ୍ରୁଟିମୁକ୍ତ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବ; ସର୍ବୋପରି, ଅନ୍ୟ ମୁଣ୍ଡରେ ଅଠା ନବୋଳି ନିଜକୁ ଉତ୍ତରଦାୟୀ କରିବ। ତା’ହେଲେ ହୁଏତ ଆମେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏପରି ବିପର୍ଯ୍ୟୟରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା।
‘ସମାଜ’, କଟକ
ଦୂରଭାଷ: ୯୪୩୮୮୪୪୬୭୮
ashoksamaja@gmail.com
(‘ସମାଜ’ରେ ୧୧.୬.୨୦୨୩ରେ ପ୍ରକାଶିତ)
ଶାସନ ଓ ସିନେମା
ଅଶୋକ
ପତ୍ନୀକୁ ରାଜସିଂହାସନରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଯିବାକୁ ଥିବାରୁ ମହଙ୍ଗା ଅଳଙ୍କାର କିଣିବା ପାଇଁ ଅର୍ଥାଭାବ ହେବାପରେ ଡ୍ୟୁକ୍ ଅଫ୍ ଉର୍ଟେମ୍ବର୍ଗ ବେଇମାନ ସୁଧଖୋର୍ ଜୋସେଫ୍ ସୁ ଓପେନହାଇମର୍ଙ୍କ ନିକଟକୁ ଗଲେ। ଦୁଷ୍ଟ ଇହୁଦୀ ସୁ ପ୍ରଥମେ ଡ୍ୟୁକ୍(ଏକ ରାଜକୀୟ ଉପାଧି)ଙ୍କୁ ଦୁର୍ନୀତିପରାୟଣ କଲା ଏବଂ କାରାଗାରକୁ ପଠାଇଦେଲା। ପରେ ତାଙ୍କୁ କାରାଗାରରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବା ବାହାନାରେ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ନିର୍ଦୋଷ ଡୋରୋଥିୟା ଷ୍ଟର୍ମକୁ ବଳାତ୍କାର କଲା। ଏଥିରେ ମର୍ମାହତ ଡୋରୋଥିୟା ଆତ୍ମହତ୍ୟା କଲେ। ଏହାପରେ କ୍ରୋଧିତ ସହରବାସୀ ସୁ’କୁ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଫାଶୀଖୁଣ୍ଟରେ ଝୁଲାଇଦେଲେ ଏବଂ ଇହୁଦୀମାନଙ୍କୁ ଉର୍ଟେମବର୍ଗରୁ ବାହାର କରିଦେଲେ।
ମୋଟାମୋଟି ଏହା ହେଉଛି ୧୯୪୦ରେ ନାଜୀ ଜର୍ମାନୀରେ ନିର୍ମିତ ବିଶ୍ବକୁଖ୍ୟାତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ‘ଜ୍ୟୁଡ ସୁ’(ସୁ ଦି ଜିଉ)ର କାହାଣୀ । ଏ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଦେଖିବାକୁ ଦେଶର ଦୁଇ କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କ ଧାଡ଼ି ଲାଗେ। ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥାଆନ୍ତି ନାଜୀ ‘ଡେଥ୍ ସ୍କ୍ବାଡ’ର ସୈନିକ, ବୁର୍ଜୁଆ; ବର୍ଲିନ ଆଖପାଖ ବାସିନ୍ଦା ଓ ନାଜୀ ଶାସନାଧୀନ(ଥାର୍ଡ ରାଇକ୍) ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଲୋକ। ନାଜୀ ‘ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା’ ମନ୍ତ୍ରୀ ଜୋସେଫ୍ ଗୋଏବଲ୍ସ ୧୮ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୦ରେ ନିଜ ଡାଏରିରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି: ‘ଅନ୍ତତଃ ଗୋଟାଏ ଇହୁଦୀ-ବିରୋଧୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଆସିଲା।’ ନାଜୀ ଶାସନରେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଉପରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଗବେଷଣା କରିଥିବା ଐତିହାସିକ ସୁସାନ ଟେଗେଲ୍ଙ୍କ ଭାଷାରେ, ଏହି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରଦର୍ଶନ ପରେ କାରାରକ୍ଷୀମାନେ ଇହୁଦୀ କଏଦୀଙ୍କୁ ଅଧିକ ନିର୍ଯାତନା ଦେବାକୁ ପାଆନ୍ତି ପ୍ରେରଣା।
ପୃଥିବୀରେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଉନ୍ମେଷ ହୋଇଥିଲା ଔଦ୍ୟୋଗିକ ପୁଞ୍ଜିବାଦର ଯୁଗରେ, ନିର୍ବାକ୍ ରୂପରେ। ପରେ ଏହାକୁ ଏକ ‘କଳା’ ଭାବେ ଦେଖାଗଲା, ଯାହା ଥିଏଟର/ମଞ୍ଚ ନାଟକଠାରୁ ଅଧିକ ବିସ୍ତୃତି ଲାଭ କଲା ଏବଂ ଏଥିରେ ସଂଳାପ, ଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟ ସବୁକିଛି ହେଲା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଦର୍ଶକ ହୃଦୟରେ ଅଲିଭା ସ୍ବାକ୍ଷର ଛାଡ଼ିଯାଉଥିବା ଦୃଶ୍ୟଶ୍ରାବ୍ୟର ଏପରି ଏକ ଅନନ୍ୟ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମାଧ୍ୟମ ପାଲଟିଗଲା, ଯାହା ମନେହେଲା ଅବିକଳ୍ପ। କିନ୍ତୁ ଏହା କ’ଣ କେବଳ କଳା ଭିତରେ ରହିଲା ସୀମିତ? ନା; ଖୁବ୍ଶୀଘ୍ର ଏହା ପାଲଟିଗଲା ‘ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା’ ବା ନ୍ୟସ୍ତସ୍ବାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ଅସତ୍ୟ/ଅର୍ଦ୍ଧସତ୍ୟ/ଭ୍ରମ ପ୍ରଚାରର ଏକ ଶାସକପ୍ରିୟ ଗଣମାଧ୍ୟମ। ନାଜୀ ଶାସନ ଆରମ୍ଭରୁ ହିଁ ବୁଝିଯାଇଥିଲା ଯେ ଭ୍ରମ/ଭ୍ରାନ୍ତି ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସହାୟତାରେ ଶାସିତଙ୍କ ମନକୁ ଭୁଲାଇ ଦେବା ବା ଆକର୍ଷିତ କରିବା ସହଜ। ତେଣୁ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଦେଶର ଅଶାନ୍ତ ଯୁବପିଢ଼ିକୁ ଶାନ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଶାସନ-ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କମ୍ପାନୀ ୟୁନିଭର୍ସମ୍ ଫିଲ୍ମସ(ୟୁଏଫ୍ଏ)ର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ‘ଅକ୍ତେନ’କୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିଲା। ପ୍ରକୃତରେ ନାଜୀ ପାର୍ଟି ୧୯୩୩ରେ ୟୁନିଭର୍ସମ୍ର ଅଧିଗ୍ରହଣ ପରେ ୧୯୩୭ରେ ହିଟଲର ତା’ର ଜାତୀୟକରଣ କରିବା ସହ ‘ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ମିନିଷ୍ଟ୍ରି’ ଅଧୀନରେ ରଖିଲେ। ଇଏ ଥିଲା ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ମନ୍ତ୍ରୀ ଗୋଏବଲ୍ସଙ୍କ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ମସ୍ତିଷ୍କର କରାମତି। ଇତିହାସ କହୁଚି, ୧୯୩୩ରୁ ୧୯୪୫ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ନାଜୀ ଜର୍ମାନୀରେ ଏଗାର ଶହଟି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରୁ ନବେ ଶତାଂଶ ଥିଲା ରାଜନୈତିକ ବିଚାରଧାରା ପ୍ରଣୋଦିତ ଓ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ ପ୍ରଖ୍ୟାପନକାରୀ। ଏହା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନିର୍ଦେଶିକା-ଅଭିନେତ୍ରୀ ଲେନି ରିଫେନଷ୍ଟଲ୍ଙ୍କ ଦି ଭିକ୍ଟରି ଅଫ୍ ଫେଥ (୧୯୩୩), ଟ୍ରାଇମ୍ଫ୍ ଅଫ୍ ଦ ୱିଲ୍ (୧୯୩୫), ଅଲିମ୍ପିଆ (୧୯୩୮) ଆଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ତେବେ ନାଜୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଉଦ୍ୟୋଗର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ନ୍ୟସ୍ତସ୍ବାର୍ଥ ପ୍ରଣୋଦିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣର ଧାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ‘ହଲିଉଡ଼’ରେ। ଏହାର ପୁରୋଭାଗରେ ଥିଲେ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ନିର୍ଦେଶକ ଡବ୍ଲ୍ୟୁ.ଜି. ଗ୍ରିଫିଥ୍, ଯିଏ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ଦ ବାର୍ଥ ଅଫ୍ ଏ ନେସନ ୧୯୧୫ରେ। ଏହା ମୂଳରେ ଥିଲା ଶ୍ବେତାଙ୍ଗ ଆଧିପତ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା। ଏ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର କାହାଣୀ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଆମେରିକୀୟ ଗୃହଯୁଦ୍ଧରୁ ଏବଂ ଶେଷ ହୁଏ କୁଖ୍ୟାତ କୁ କ୍ଲକ୍ସ କ୍ଲାନ୍(ସନ୍ତ୍ରାସ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଏକ ଶ୍ବେତାଙ୍ଗ ଆଧିପତ୍ୟବାଦୀ ଦକ୍ଷିଣପନ୍ଥୀ ଗୋଷ୍ଠୀ, ଯାହାର ମୁଖ୍ୟ ନିଶାଣ ଆମେରିକୀୟ କୃଷ୍ଣକାୟ, ଇହୁଦୀ, ପ୍ରବାସୀ, ବାମପନ୍ଥୀ, ମୁସଲମାନ ଓ ନିରୀଶ୍ବରବାଦୀ)ର ଗୌରବଗାନରେ। ବିଶ୍ବରେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣର ଏହା ଆଦ୍ୟସୋପାନ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ବିଡ଼ମ୍ବନା ଯେ ତା’ ବି ଥିଲା ସାମାଜିକ ବାସ୍ତବବାଦ ଆଳରେ ନିରୁତା ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା। ଜାତିଆଣ ଭେଦଭାବ ଯେ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତାକୁ ଜନ୍ମ ଦିଏ, ଏ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଥିଲା ତା’ର ଏକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ।
ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପଛରେ ପଡ଼ିନଥିଲା ୟୁନିୟନ ଅଫ୍ ସୋଭିଏତ୍ ସୋସାଲିଷ୍ଟ୍ ରିପବ୍ଲିକ୍ (ୟୁଏସଏସ୍ଆର୍)। ସୋଭିଏତ୍ ବିପ୍ଳବ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଗ୍ରହଣୀୟ ଥିଲାବେଳେ ଜୋସେଫ୍ ଷ୍ଟାଲିନଙ୍କ ଉଦୟ ପରେ ଆସିଲା ଏକ ନୂଆ ଧରଣର ଅନୁଶାସିତ ସୋଭିଏତ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଯୁଗ। ଚିତ୍ର ନିର୍ମାତାଗଣ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଘଟନାର କାହାଣୀକୁ ଚିତ୍ରାୟିତ କରିବା ବଦଳରେ ଶାସକ ପକ୍ଷରୁ ସିଧାସଳଖ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ନାଗରିକଙ୍କ ସହ ତା’ର ସମ୍ବନ୍ଧ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରିବାକୁ କୁହାଗଲା। ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଚିତ୍ରନିର୍ମାତା ସର୍ଗେଇ ଇଜେନ୍ଷ୍ଟେଇନଙ୍କ ‘ବ୍ୟାେଟଲସିପ୍ ପୋଟେମକିନ୍’ (୧୯୨୫) ଓ ‘ଦି ଓଲ୍ଡ ଏଣ୍ଡ୍ ଦି ନିଉ’ (୧୯୨୯) ଥିଲା ଅନ୍ୟ ପାଇଁ ଦିଗ୍ଦର୍ଶକ ସ୍ଥାନୀୟ। ବିଶ୍ବ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଇତିହାସରେ ଏ ଦୁଇଟି ତା’ର ନିଖୁଣ ଗଢ଼ଣ, କଳାତ୍ମକତା ଓ ଚିତ୍ରାୟନ ପାଇଁ ପାଇଚି ସର୍ବକାଳୀନ କ୍ଲାସିକ୍ର ମର୍ଯ୍ୟାଦା। ତେବେ ବିଡ଼ମ୍ବନା ଯେ ଏହା ବି ଥିଲା ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡାଭିତ୍ତିକ। ବିଶେଷକରି ‘ଦି ଓଲ୍ଡ ଏଣ୍ଡ୍ ଦି ନିଉ’। ଷ୍ଟାଲିନ ନିଜ ଦେଶର ଚାଷୀଙ୍କଠାରୁ ଜମି ଛଡ଼ାଇ ସରକାରଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖିବା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ ଏକ ଯୋଜନା। ଯେଉଁମାନେ ଏଥିରେ ଅସହଯୋଗ କଲେ, ସେମାନଙ୍କୁ ସେ ବଳପୂର୍ବକ କଲେ ଦଣ୍ଡିତ। ଏହି ନରମେଧ ଯଜ୍ଞରେ ପ୍ରାୟ କୋଟିଏରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ବଳି ପଡ଼ିଥିବା ଇତିହାସ କହେ। ଏହି ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ବୈଧତା ପ୍ରଦାନ କରିବା ଥିଲା ‘ଦି ଓଲ୍ଡ ଏଣ୍ଡ୍ ଦି ନିଉ’ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ପ୍ରମୁଖ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ।
ଇଉରୋପୀୟ ଦେଶ, ବିଶେଷତଃ ଜର୍ମାନୀ ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷରେ ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ନାଗରିକଙ୍କୁ ପ୍ରଚୋଦିତ/ପ୍ରରୋଚିତ କରିବା ଥିଲା ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ମିତ/ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଅସଲ ଲକ୍ଷ୍ୟ। ଗାର୍ଲଫ୍ରେଣ୍ଡ୍ସ ଅନ୍ ଦି ଫ୍ରଣ୍ଟ (୧୯୪୧) ଏପରି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରସମୂହର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ବ କରେ, ଯେଉଁଥିରେ ସ୍କୁଲଛାତ୍ରୀଙ୍କ ଏକ ଦଳ ଫିନଲାଣ୍ଡ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼େଇ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ। ଏହାର ପ୍ରମୁଖ ବାର୍ତ୍ତା, ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରକୁ ସୋଭିଏତ୍ ଯୁବପିଢ଼ି ନିରର୍ଥକ ମରଣଲାଭ ପାଇଁ ନୁହେଁ, ବରଂ ନିଜ ପରିବାର ଓ ଦେଶପାଇଁ ଲଢ଼ିବା ଭଳି ଏକ ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାଣ ବିସର୍ଜନ ପାଇଁ ଯିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ! ଏହି ‘ନିଉ ୱେଭ୍’ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରତନ୍ତ୍ର ଏପରି ଢଙ୍ଗରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରୁଥିଲା, ଯେପରିକି ଲୋକେ ଶାସକଙ୍କ ଲାଗି ନିଜ ଜୀବନକୁ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିବାକୁ ରହିବେ ସଦା ପ୍ରସ୍ତୁତ। ଭ୍ଲାଦିମିର ପୁତିନଙ୍କ ଆଧୁନିକ ରୁଷିଆରେ ଚିତ୍ର ନିର୍ମାତାଙ୍କୁ ଷ୍ଟାଲିନ ଯୁଗର କଟକଣାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ୁନାହିଁ ସତ; ମାତ୍ର ସେଠା ସଂସ୍କୃତି ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟରୁ ଅନୁମତି ହାସଲ କରିବା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ। ଅପରପକ୍ଷେ, ୟୁକ୍ରେନ୍ ଯୁଦ୍ଧ(୨୦୨୨)ର କିଛିବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ବାଟାଲିୟନ୍ (୨୦୧୫) ନାମକ ଯୁଦ୍ଧ ଆଧାରିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ହୋଇଥିଲା ନିର୍ମିତ, ଯାହାର ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ବହନ କରିଥିଲା ଉକ୍ତ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ। ଟି-୧୩ (୨୦୧୯) ନାମକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ସରକାରୀ ସହାୟତାରେ ହୋଇଥିଲା ନିର୍ମାଣ, ଯାହା ନାଜୀଙ୍କ ଉପରେ ରେଡ୍ ଆର୍ମିର ବିଜୟକୁ କରିଥାଏ ଗୌରବାନ୍ବିତ।
ଲକ୍ଷ୍ୟଣୀୟ ଯେ ହଲିଉଡ଼ ଏବଂ ଇଉରୋପୀୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଉଦ୍ୟୋଗ ଓ ଭାରତୀୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଉଦ୍ୟୋଗର ଅୟମାରମ୍ଭ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ବହୁତ ଅଧିକ ନୁହେଁ; ଅର୍ଥାତ ୧୯୧୩ରେ ଏଠାରେ ପ୍ରଥମ ନିର୍ବାକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ‘ରାଜା ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ର’ ନିର୍ମିତ ହେଲା ଏବଂ ୧୯୧୮ରେ ପ୍ରଣୀତ ହେଲା ‘ଇଣ୍ଡିଆନ ସିନେମାଟୋଗ୍ରାଫ୍ ଆକ୍ଟ’। ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଭାରତର ଦର୍ଶକ କି ପ୍ରକାର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଦେଖିବେ, ସେଥିରେ କଟକଣା ଜାରିର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିସାରିଥିଲା; ଅଥଚ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇନଥିଲା କୌଣସି ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ସିନେମା। ସମ୍ଭବତଃ ଏହାର କାରଣ ଇଂରେଜ ଭାବୁଥିଲେ ଯେ ସିନେମା ପରି କୁଳୀନ କଳାତ୍ମକ ମାଧ୍ୟମ ଦରିଦ୍ର/ଅଶିକ୍ଷିତ ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଇଁ ନୁହେଁ। ପରେ ୧୯୫୨ରେ ପ୍ରଣୀତ ହେଲା ସିନେମାଟୋଗ୍ରାଫ୍ ଆଇନର ସଂଶୋଧିତ ରୂପ, ଯାହା ଦେଶରେ ନିର୍ମିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଉପରେ ଶାସନକଳର ନଜର ରଖିବାର କରିଦେଲା ବ୍ୟବସ୍ଥା। ଅବଶ୍ୟ ବାରମ୍ବାର ଦେଶର ବିଶ୍ବାସ ଜିଣିଆସୁଥିବା ଶାସକ ପାଇଁ ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ଭିତ୍ତିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିନଥିବା ହେତୁ ସ୍ବାଧୀନୋତ୍ତର ଭାରତେର ବହୁ ଦଶନ୍ଧି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେନାହିଁ। ପଚାଶ ଦଶକର ଦିଲିପ କୁମାରଙ୍କ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ନେହେରୁବାଦ, ରାଜକପୁରଙ୍କ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସମାଜବାଦ ଓ ଗୁରୁଦତ୍ତଙ୍କ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅତୀତ ପ୍ରେମ/ବିଷାଦ ଅଧିକ ଥିବାବେଳେ ସେଗୁଡ଼ିକ କେବେ ବି ପ୍ରକାଶ୍ୟରେ ହୋଇନଥିଲା ରାଜନୈତିକ ବିଚାରଧାରାର ବାହକ। ଏପରିକି ହମ୍ ଦୋନୋ (୧୯୬୧), ଉପକାର (୧୯୬୭), ପୂରବ ଔର୍ ପଶ୍ଚିମ (୧୯୭୦) ବା କ୍ରାନ୍ତି (୧୯୮୧) ଭଳି ଯୁଦ୍ଧବିଷୟକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାଶ୍ୟଭାବେ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ କୌଣସି ରାଜନୈତିକ ମତବାଦ। ଅବଶ୍ୟ ୧୯୭୯ର ଲୋକପ୍ରିୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର କାଲା ପଥରକୁ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କର କୋଇଲା ଜାତୀୟକରଣ ନୀତିକୁ ବୈଧ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା କୁହାଯାଏ। ତେବେ ୨୦୦୧ର ‘ଗଦର’ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ହିନ୍ଦୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଏକ ନୂଆ ଧାରା, ଯେଉଁଥିରେ ‘ଇସ୍ଲାମୋଫୋବିଆ’ ସମ୍ଭବତଃ ପ୍ରଥମ ଥରପାଇଁ ଖୋଲାଖୋଲି ହେଲା ପ୍ରଦର୍ଶିତ। ଏହା ଥିଲା ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀଙ୍କ ଯୁଗ। ତା’ ପରଠାରୁ ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ଏଜେଣ୍ଡାଭିତ୍ତିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣର ଧାଡ଼ି ଲାଗିଲା। ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ଆଧାରିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଶିବସେନା ସୁପ୍ରିମୋଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ମିତ ଠାକ୍ରେ, ପୂର୍ବତନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନମୋହନ ସିଂହଙ୍କୁ ଉପହାସର ପାତ୍ର କରିଥିବା ଦି ଆକ୍ସିଡେଣ୍ଟାଲ୍ ପ୍ରାଇମ୍ ମିନିଷ୍ଟର୍, ୱାଇଏସ୍ଆର୍ ରାଜଶେଖର ରେଡ୍ଡିଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ମିତ ଯାତ୍ରା, ପିଏମ୍ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ସେହିପରି ଦି ତାସ୍କେଣ୍ଟ ଫାଇଲ୍ସ (୨୦୧୯), କେଶରୀ (୨୦୧୯), ପଦ୍ମାବତ୍ (୨୦୧୮), ମଣିକର୍ଣ୍ଣିକା (୨୦୧୯), ସମ୍ରାଟ ପୃଥ୍ବୀରାଜ (୨୦୨୨), ରାମସେତୁ (୨୦୨୨), ରାମରାଜ୍ୟ (୨୦୨୨) ପ୍ରଭୃତିକୁ ଐତିହାସିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର କୁହାଯାଉଥିଲେ ବି ଚିହ୍ନିବା ବାକି ରହେ ନାହିଁ ଯେ ଏଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ରାଜନୈତିକ ବିଚାରଧାରାର ପ୍ରୋତ୍ସାହକ। ଅଜ୍ଞାତରେ ହେଉ ବା ଅନେକ ସମୟରେ ଜ୍ଞାତସାରରେ, ଏସବୁ କଥାଚିତ୍ରରେ ଇତିହାସ ଓ ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡାର ସୀମାରେଖା ହୋଇଚି ଅସ୍ପଷ୍ଟ। ତଥାକଥିତ ‘ସାମାଜିକ’ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ଟଏଲେଟ୍: ଏକ୍ ପ୍ରେମ୍ କଥା (୨୦୧୭), ପ୍ୟାଡ଼ମ୍ୟାନ (୨୦୧୮) ଭଳି ଛବି ସାଂପ୍ରତିକ ଶାସନତନ୍ତ୍ରର ଯୋଜନାକୁ ବୈଧତା ପ୍ରଦାନର କେବଳ ଏକ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା। ଆଦିତ୍ୟ ଧର୍ଙ୍କ ଉରି- ଦି ସର୍ଜିକାଲ୍ ଷ୍ଟ୍ରାଇକ୍(୨୦୧୯), ଶୀର୍ଷକରୁ ହିଁ ଏହା ଯେ ଏକ ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର, ତାହା ବୁଝିବା କଷ୍ଟ ନୁହେଁ। ଅପ୍ରମାଣିତ ଘଟନାବଳୀ ଓ ସମସାମୟିକ ରାଜନୀତିକୁ କଳାତ୍ମକ ଶୈଳୀରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରି ନ୍ୟସ୍ତସ୍ବାର୍ଥ ସାଧନରେ ଏହା ଯେପରି ସଫଳ ହୋଇଚି, ତାହା ବିରଳ। ମନେରହୁ ଯେ, ଶାସକ ଶ୍ରେଣୀ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଅନେକ ସମୟରେ ରାଜନୈତିକ ଆୟୁଧ ବି କରିଚନ୍ତି ନିର୍ବାଚନ ଆଗରୁ। ଅବଶ୍ୟ ରାଜନୈତିକ ଅଭୀଷ୍ଟ ପୂରଣ ଲାଗି ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତର ନେତୃବୃନ୍ଦ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରକୁ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମାଧ୍ୟମ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିବାର ଇତିହାସ ବେଶ୍ ପୁରୁଣା। ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏମ୍ଜି ରାମଚନ୍ଦ୍ରନ, ଏନ୍ଟି ରାମାରାଓ, ଏମ୍. କରୁଣାନିଧି, ଜେ ଜୟଲଳିତା ପ୍ରମୁଖ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ।
ଆମେ ଭୁଲି ଯିବାନି ଯେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଉନ୍ମେଷ କାଳରେ ଯେଉଁ ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ଭିତ୍ତିକ ଚିତ୍ରମାନ ହୋଇଥିଲା ନିର୍ମିତ, ସେଗୁଡ଼ିକ ‘ସିେନମାଟିକ୍’ କଳାତ୍ମକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅପୂର୍ବ/ଅସାଧାରଣ/ଅତୁଳନୀୟ; ତେଣୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ସେଗୁଡ଼ିକ ପାଲଟିଛନ୍ତି ବିଶ୍ବ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଅନୁକରଣୀୟ। ଅନ୍ୟ ଏକ ବିଶେଷତ୍ବ, ସେଗୁଡ଼ିକ ଛଦ୍ମ ଆବରଣହୀନ; ଅର୍ଥାତ ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ହେଉପଛେ ପରିପ୍ରେକ୍ଷ ଓ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ପଷ୍ଟ; ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନର ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡାଭିତ୍ତିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଛଦ୍ମାଚରଣ ଖୁବ୍ ଜଳଜଳ। ନିକଟରେ ବିବେକ ଅଗ୍ନିହୋତ୍ରୀଙ୍କ ଦି କାଶ୍ମୀର ଫାଇଲ୍ସ (୨୦୨୨) ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟିକୁ ‘ଅଶ୍ଳୀଳ ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା’ କହି ଭାରତରେ ଏକ ବିରାଟ ବିବାଦକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିବା ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଇସ୍ରାଏଲୀ ନିର୍ଦେଶକ ନାଦାଭ ଲେପିଡ଼ଙ୍କ ଏ ବିଷୟକ ମନ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରଣିଧାନଯୋଗ୍ୟ: ‘‘ଇଜେନଷ୍ଟେଇନଙ୍କ ବ୍ୟାେଟଲ୍ସିପ୍ ପୋଟେମ୍କିନକୁ କେତେକ କହନ୍ତି ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର; କିନ୍ତୁ ତାହା ଏକ ‘ମାଷ୍ଟର୍ପିସ୍’। ମାନବତାର ଇତିହାସରେ ଲେନି ରିଫେନ୍ଷ୍ଟଲ୍ଙ୍କ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରମାନ ଭୟାନକ ବିଚାରଧାରାର ପ୍ରତିନିଧି; କିନ୍ତୁ ଏସବୁ ନାନ୍ଦନିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚମତ୍କାର। ଜଣେ କଳାକାର ଯେତେବେଳେ ଏକ ବିଚାରଧାରା ଉପରେ ଆତ୍ମିକ ବିଶ୍ବାସ କରେ, ସେ ତାକୁ ଖୁବ୍ ସ୍ପଷ୍ଟ ଢଙ୍ଗରେ କହେ, ଠିକ୍ କୌଣସି ଐତିହ୍ୟ ପରି। ଏହା ହିଁ କଳାର ଚମତ୍କାରିତା। ମୁଁ ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡାର ନୈତିକ ଦିଗ କଥା କହୁନାହିଁ; ବରଂ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ନାନ୍ଦନିକତା କଥା କହୁଛି। ଦି କାଶ୍ମୀର ଫାଇଲ୍ସ ଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରକୃତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନୁହେଁ, ବରଂ ଏକ ଛଦ୍ମ ଆବରଣ।’’ (‘ଦି କାଶ୍ମୀର ଫାଇଲ୍ସ ଡିସ୍ଗାଇଜ୍ଡ ଆଜ୍ ଏ ଫିଲ୍ମ’: ଦି ନିଉ ଇଣ୍ଡିଆନ ଏକ୍ସପ୍ରେସ; ୩ ଡିସେମ୍ବର ୨୨) ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଆୟୋଜିତ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଉତ୍ସବ(ଆଇଏଫ୍ଏଫ୍ଆଇ)ର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରକ (ଜୁରି) ଭାବେ ଲେପିଡ଼ ଯେଉଁ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ସମ୍ପର୍କରେ ନିଜର ମୁକ୍ତ ବିଚାର ରଖିଲେ, ସେ ସମ୍ଭବତଃ ଅଜ୍ଞ ଥିଲେ ଯେ ଶାସକ ଶ୍ରେଣୀ (ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସମେତ) ତା’ର ମୁଖର ସମର୍ଥକ/ପ୍ରଚାରକ। କାଶ୍ମୀରର ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ପଳାୟନ ଭଳି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଏହାର ବିଷୟବସ୍ତୁ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଉପସ୍ଥାପନାରେ ଅତିରଞ୍ଜନ ଓ ଐତିହାସିକ ଅସଙ୍ଗତି ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ଏବଂ ନୂତନ କାଶ୍ମୀର ନୀତିକୁ ବୈଧତା ପ୍ରଦାନ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଅସଲ ଅଭୀଷ୍ଟ। ଦେଖିବାର କଥା, ଲେପିଡ଼ଙ୍କ ମନ୍ତବ୍ୟକୁ ଅବିଳମ୍ବେ ଇସ୍ରାଏଲୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଦୂତ ଖଣ୍ଡନ କରିବା ସହ ତା’ର ଅସାରତା ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ କରିଥିଲେ ଉଦ୍ୟମ। ଏହା ଏଇଥିପାଇଁ ଯେ ଇସ୍ରାଏଲକୁ ନେଇ ଏଇନା ବଦଳିଛି ଭାରତର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ। ଭାରତ ପୂର୍ବରୁ ପାଲେଷ୍ଟିନୀୟଙ୍କ ସପକ୍ଷବାଦୀ ଥିବାବେଳେ ଏବେ ମନେହଉଚି ସେ ଇସ୍ରାଏଲର ପକ୍ଷଭୁକ୍ତ। ୟେ ଅବଶ୍ୟ ଯେତିକି ରଣନୀତିକ ନୁହେଁ, ତା’ଠୁ ବେଶି ବୈଚାରିକ। ସେଥିଯୋଗୁଁ ସ୍ବାଧୀନଚେତା ସିନେକର୍ମୀ ଲେପିଡ଼ଙ୍କ ମନ୍ତବ୍ୟ ଉଭୟ ଦେଶର ଶାସକ ପକ୍ଷକୁ ଅସହଜ କରିବା ଆଦୌ ନଥିଲା ଅସ୍ବାଭାବିକ। ଲେପିଡ଼ଙ୍କ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖିଲେ ଅବଶ୍ୟ କହିହେବ ଯେ କାଶ୍ମୀର ଫାଇଲ୍ସ ବିବାଦକୁ ନେଇ ତାଙ୍କର ପରବର୍ତ୍ତୀ ମନ୍ତବ୍ୟ ଥିଲା ବେଶ୍ ସ୍ବଭାବସୁଲଭ; କାରଣ ସେ ଇସ୍ରାଏଲର ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ନୀତିକୁ ସର୍ବଦା କରିଆସିଛନ୍ତି ବିରୋଧ, ଯାହାର ପ୍ରତିଫଳନ ତାଙ୍କ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଫୁଟିଉଠିଚି କୋଉଠି ନା କୋଉଠି ଅତ୍ରତତ୍ର। ଲେପିଡ଼ ଇସ୍ରାଏଲ ଫେରିବା ପରେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ମନ୍ତବ୍ୟରୁ ଓହରି ଯାଇନାହାନ୍ତି; ବରଂ ଫାସିବାଦର ବିପଦ ଓ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ତା’ର ଅଭିସନ୍ଧିମୂଳକ ପ୍ରୟୋଗ ବିଷୟରେ ଚେତାଇ ଦେଇ ସ୍ଥାନୀୟ ଗଣମାଧ୍ୟମକୁ କହିଚନ୍ତି ଯେ ଇସ୍ରାଏଲ ଯଦି ଦି କାଶ୍ମୀର ଫାଇଲ୍ସ ପରି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରିବ, ତେବେ ସେ ଆଦୌ ହେବେନାହିଁ ବିସ୍ମିତ।
ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପରି ନାଜୀ ଜର୍ମାନୀର ପତନ ହୋଇଥିଲା ଏଇ କାରଣରୁ ଯେ ଏହାର ସାଂସ୍କୃତିକ ଉଦ୍ୟୋଗ ଆପଣାର ଲୋକଙ୍କୁ ସେସବୁ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବାକୁ ବା ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ମଧ୍ୟ କରିଦେଇଥିଲା ଅସମର୍ଥ, ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ପଚାରିବା ଥିଲା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ। ଏକ ମୁକ୍ତ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସମାଜ କଠିନରୁ କଠିନ ପ୍ରଶ୍ନକୁ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାର ଏବଂ କଟୁ ସମାଲୋଚନାକୁ ସାମ୍ନା କରିବାର ସାହସ ରଖେ। ଲେପିଡ଼ଙ୍କ କଳାତ୍ମକ ପ୍ରଶ୍ନ/ ବୈଚାରିକ ଭିନ୍ନମତର ସମ୍ମୁଖୀନ ନହୋଇପାରିବା ଆମର ଶକ୍ତି ନୁହେଁ, ଅସମର୍ଥତା; ଭୀରୁତା।
(‘ସମାଜ’ରେ ୧୧.୧୨.୨୦୨୨ରେ ପ୍ରକାଶିତ)
ଇତିହାସର ଭୂଗୋଳ
ଅଶୋକ
ଅତୀତ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ନୁହେଁ। ଇତିହାସ ବୋଇଲେ ଏଇଠି ଅତୀତରେ ଘଟିଥିବା ଘଟନାସମୂହ ନୁହେଁ, ବରଂ ଇତିହାସବିଦ୍ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଲେଖାଯାଉଥିବା ତଥାକଥିତ ଐତିହାସିକ ଘଟନାବଳୀର ଦଲିଲ। କିନ୍ତୁ ବିଡ଼ମ୍ବନା ଯେ ଇତିହାସକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାର ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ସବୁ ଯୁଗରେ, ସବୁ ଦେଶରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ। ଆପଣା ଇଚ୍ଛାରେ ଇତିହାସକୁ ଗଢ଼ିବା ଲାଗି ଶାସକର ଉଦ୍ୟମ ଅବିରତ। ସେ ଜାଣେ ଯେ ଅତୀତକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ଅସମ୍ଭବ; କିନ୍ତୁ ଅତୀତର ଇତିହାସ ଲେଖାକୁ ବଦଳାଇବା ତା’ ଦ୍ବାରା ଖୁବ୍ ସମ୍ଭବ। ଅର୍ୱେଲ୍ଙ୍କ ଦୂରଦୃଷ୍ଟିସଂପନ୍ନ ଉପନ୍ୟାସ ‘୧୯୮୪’ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ‘ମିନିଷ୍ଟ୍ରି ଅଫ୍ ଟ୍ରୁଥ୍’ର ସେଇ ସ୍ଲୋଗାନ ତା’ର ଆଦର୍ଶ: ‘‘ଯିଏ ଅତୀତକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ, ସେ ଭବିଷ୍ୟତକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ: ଯିଏ ବର୍ତ୍ତମାନକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ, ସେ ଅତୀତକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ।’’ ୟା’ର ମୋଟାମୋଟି ଅର୍ଥ ଯିଏ ବର୍ତ୍ତମାନକୁ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖିଥାଏ, ସିଏ ଅତୀତ ଓ ଭବିଷ୍ୟତକୁ ବି ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖିପାରେ। ଏହା କିନ୍ତୁ ସତ୍ୟ ନୁହେଁ; ସତ୍ୟର ପ୍ରତୀତି ଦେଉଥିବା ଏକ ଭ୍ରମ ମାତ୍ର, ଯେପରି ‘ମିନିଷ୍ଟ୍ରି ଅଫ୍ ଟ୍ରୁଥ୍’(ନାମ ‘ସତ୍ୟର ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ’ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ତାହା ଥିଲା କେବଳ ମିଥ୍ୟାର ମହାଭଣ୍ଡାର)ରେ କାମ କରୁଥିବା ୱିନ୍ଷ୍ଟନ ସ୍ମିଥ୍ର କାମ ଥିଲା କେବଳ ‘ବିଗ୍ ବ୍ରଦର’ ପାଇଁ ଇତିହାସର ପୁନର୍ଲିଖନ। ଏଥିପାଇଁ ସେ ଅତୀତର ଘଟନାବଳୀକୁ ଏପରି ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଥିଲା, ଯେପରିକି ତାହା ‘ବିଗ୍ ବ୍ରଦର’କୁ ସୁହାଇବ ଓ ତା’ର ଶାସନ ଜନତାଙ୍କୁ ଦିଶିବ ନିଷ୍କଳଙ୍କ ଓ ପ୍ରଭାମୟ। ବିଗ୍ ବ୍ରଦରର ସର୍ବତୋଭାବେ ଇଚ୍ଛା, ସେ ବର୍ତ୍ତମାନର ନିୟନ୍ତ୍ରକ ହୋଇଥିବାରୁ ଅତୀତର ହେବ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ଏବଂ ସେଇ ସୂତ୍ରରେ ଭବିଷ୍ୟତର ମଧ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରକ।
ଇଏ ଏକ କାଳ୍ପନିକ ଉପନ୍ୟାସର ବିଷୟବସ୍ତୁ ହେଲେ ବି ୟା’ର ଅତି ଅଦ୍ଭୁତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ସମକାଳୀନ ପୃଥିବୀରେ, ଯେଉଁଠି ଶାସକ ଚାହିଁଛି ଇତିହାସର ପୁନର୍ଲିଖନ; ସେ ଭୁଲିଯାଇଚି ଯେ ଅତୀତ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣହୀନ, ଅଥଚ ଇତିହାସର ବିଷୟକୁ ବଦଳାଇବା ହୋଇଚି ତା’ର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ନିଶାଣ। ଜୋସେଫ୍ ଷ୍ଟାଲିନ ରୁଷ ବିପ୍ଳବର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଇତିହାସ ବଦଳାଇଦେଲା: ଯାହାଙ୍କର ବିଚାର/ଭାବାଦର୍ଶ ତା’ ବିରୋଧରେ ଯାଉଥିଲା, ଇତିହାସ ବହିରୁ ତା’ ନାଁ କାଟିଦିଆଗଲା। ରୁଷ ବିପ୍ଳବରେ ଷ୍ଟାଲିନଠୁ ବି ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ଲିଅଁ ତ୍ରତ୍ସ୍କିଙ୍କ ନାଁ ସମୂଳେ ଲୋପ କରିଦିଆଗଲା। ଷ୍ଟାଲିନ ଦୀର୍ଘକାଳ ଧରି ରାଜତ୍ବ କଲା ଏବଂ ‘ନୂଆ ଇତିହାସ’ ଲେଖିଦେଇଗଲା, ଯାହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଜ ଦ୍ବାରା/ନିଜ ସପକ୍ଷରେ ସୃଷ୍ଟ। ଅତୀତର ମୃତ୍ୟୁ ନଥିଲେ ବି ମନୁଷ୍ୟର ମୃତ୍ୟୁ ଅଛି ଏବଂ ମଜା କଥା ହେଲା ଷ୍ଟାଲିନର ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତା’ର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଖୃଶ୍ଚେଭ୍ ଦ୍ବାରା ଠିକ୍ ସେଇଆ କରାଗଲା- ଇତିହାସର ପୁନର୍ଲିଖନ। ଏପରିକି ଲେନିନ ପରି ଷ୍ଟାଲିନର ମୃତଦେହକୁ ଯେଉଁଠି ସୁରକ୍ଷିତ କବର ଦିଆଯାଇଥିଲା, ସେଇଠୁ ତାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରିଦିଆଗଲା ଏକ ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନକୁ। ଖୃଶ୍ଚେଭ୍ର କ’ଣ ହେଲା? ସେଇ ସମାନ ଗତି। ଖୃଶ୍ଚେଭ୍ ପ୍ରଣୀତ ଇତିହାସକୁ ବଦଳାଇ ଦିଆଗଲା। ସେଇଥିପାଇଁ ସମ୍ଭବତଃ କୁହାଯାଏ ‘ଇତିହାସ ନିଜକୁ ଦୋହରାଏ’। ଅତୀତ ସରଳରୈଖିକ; କିନ୍ତୁ ମନୁଷ୍ୟର ନିର୍ବୋଧତା ପାଇଁ ଇତିହାସ କେବେ ସରଳରୈଖିକ ହୋଇନାହିଁ, ବରଂ ହୋଇଚି ଚକ୍ରାକାର; ତେଣୁ କୁହାଯାଏ ‘ଇତିହାସର ଚକ୍ର’। ବଡ଼ ବିଚିତ୍ର ଯେ ଇତିହାସରୁ ମଣିଷ ଶିଖେ କୁହାଗଲେ ବି ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତା’ର ପ୍ରମାଣ ମିଳୁନାଇଁ; ନଚେତ ‘ଆଜାଦୀ କା ଅମୃତ ମହୋତ୍ସବ’ ମନାଇବାବେଳେ ଇତିହାସ ବହିରୁ ନେହେରୁ(ଜବାହରଲାଲ)ଙ୍କ ନାମ କିମ୍ବା ପୋଷ୍ଟରରୁ ତାଙ୍କ ଛବିକୁ ବାଦ୍ ଦେଇ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟ କାହାକୁ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଆନ୍ତା ନାହିଁ! ଯୋଉମାନେ ଏହା କରୁଚନ୍ତି, ସେମାନେ ସମ୍ଭବତଃ ଭୁଲିଯାଇଥିବେ ଯେ ତାଙ୍କର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଶାସକ ତାଙ୍କ ‘ନୂଆ ଇତିହାସ’କୁ ବି ଫୋପାଡ଼ିଦବ ଅଳିଆଗଦାକୁ। ବର୍ତ୍ତମାନକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖିଛି ବୋଲି ଭ୍ରମରେ ପଡ଼ିଥିବା ଲୋକଟି ଭାବେ ଅତୀତକୁ ବି ସେଇ ମାର୍ଗରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବ; ଅନ୍ତତଃ ସେଇ ପ୍ରତୀତିଟିଏ ସେ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ। ଏହା ଭ୍ରାନ୍ତି ଓ ଭ୍ରାନ୍ତ ବୋଲି ଜାଣିସୁଦ୍ଧା କରିଚାଲେ ସେଇ ଅପକର୍ମ। ଏଇ ଅର୍ଥରେ ଇତିହାସର ଲେଖକ ଇତିହାସକାର/ଐତିହାସିକ ହେଲେ ହେଁ ପ୍ରକୃତ ରଚୟିତା/ସ୍ରଷ୍ଟା ତ ଶାସକ, ଯିଏ ବର୍ତ୍ତମାନର ନିୟନ୍ତ୍ରକ। ସେ ନିଜ ସ୍ବାର୍ଥସାଧନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ‘ନୂଆ ଇତିହାସ’ ଲେଖାଏ; ତେଣୁ ସେଥିରେ ମିଥ୍ୟା/ଅର୍ଦ୍ଧସତ୍ୟ/ପ୍ରୋପାଗଣ୍ଡା ରହିବା ସତେଯେମିତି ଅବଧାରିତ। ସେଇଥିପାଇଁ ବିଶ୍ବର ସବୁଯାକ ଇତିହାସ ଶାସକର ଯୁଦ୍ଧ/ଜୟପରାଜୟ/ପ୍ରେମପ୍ରତାରଣାର କାହାଣୀରେ ଭର୍ତ୍ତି, ଯାହା ସାଧାରଣତଃ ସ୍ମୃତି/ଶ୍ରୁତି/କିମ୍ବଦନ୍ତୀ/ତଥାକଥିତ ଅପ୍ରାମାଣ୍ୟ ଦସ୍ତାବିଜ୍ ଆଧାରିତ। ତା’ ବି ବିଜିତର ନୁହେଁ, ଅଧିକାଂଶ ବିଜେତାର। ଏଡଲ୍ଫ ହିଟଲର ଯଦି ପରାଜିତ ହୋଇନଥାନ୍ତା, ତେବେ ଜର୍ମାନୀର ଇତିହାସ ନିଶ୍ଚୟ ଅଲଗା ଲେଖାଯାଇଥାନ୍ତା। ଏବେ ସମଗ୍ର ଇତିହାସ ତା’ର ନିନ୍ଦାଗାନରେ ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇଥିବାବେଳେ ତାହା ସ୍ତୁତିଗାନରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାନ୍ତା। ତେଣୁ ପୃଥିବୀର କୌଣସି ଇତିହାସ ଶତ ପ୍ରତିଶତ ସତ୍ୟ ନୁହେଁ ବୋଲି କହିଲେ ବୋଧହୁଏ ଭୁଲ୍ ହେବନାହିଁ। ଇତିହାସ ତଥ୍ୟ/ସତ୍ୟ ଉପରେ ଯେତିକି ନୁହେଁ, ଇତିହାସ ଲେଖୁଥିବା ଓ ଲେଖାଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ମର୍ଜି ଉପରେ ଏହା ସର୍ବଦା ନିର୍ଭରଶୀଳ। ଇତିହାସ ମୂଳତଃ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଆଖ୍ୟାନଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଅଧାଲେଖା ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦସ୍ତାବିଜ୍, ଯାହାକୁ ପ୍ରମାଣ କରିବା ଅସମ୍ଭବ। ଏ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ମନେପଡ଼ୁଚି କାହାଣୀଟିଏ।
ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର ଜଣେ ପ୍ରୟାତ ଲେଖକ-ଦାର୍ଶନିକ-ରାଜନୀତିଜ୍ଞ ଏଡ଼ମଣ୍ଡ୍ ବର୍କ ମନୁଷ୍ୟ ଜାତିର ଇତିହାସ ଲେଖୁଥାନ୍ତି। ବିତିଯାଇଥାଏ ଦୀର୍ଘ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ। ଅନ୍ତିମ ଅଧ୍ୟାୟ ଲେଖା ସମୟରେ ଦିନେ ଏପରି ଘଟନା ଘଟିଲା ଯେ ସେ ନିଜର କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷର ଶ୍ରମକୁ ଜାଳିପୋଡ଼ି ପାଉଁଶ କରିଦେଲେ। ଘଟନାଟି ଥିଲା ଏହିପରି: ବର୍କଙ୍କ ଘର ପଛପଟେ ଏକ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ ଘଟିଥିଲା। ଝଗଡ଼ା ହେବାପରେ ଜଣେ ଜଣକୁ ଗୁଳି କରିଦେଇଥିଲା। ଗୁଳିକାଣ୍ଡ ସ୍ଥଳରେ ଲୋକେ ଜମା ହୋଇଯାଇଥିଲେ। ବର୍କ ବି ଚାଲିଲେ ବୁଝିବାକୁ ଯେ ଘଟନା କ’ଣ? ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲୋକଟି ମରି ନଥାଏ ଏବଂ ହତ୍ୟାକାରୀ ବି ସେଇଠୁ ଯାଇ ନଥା’ଏ; କିନ୍ତୁ ବର୍କ ଯେତିକି ଲୋକଙ୍କୁ ଘଟନା ସମ୍ପର୍କରେ ପଚାରୁଥାନ୍ତି, ସେତିକିସେତିକି ନୂଆ ଆଉ ଅଲଗା ତଥ୍ୟ ପାଉଥାନ୍ତି। ଯେତେ ମୁନି, ସେତେ ମତ! ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ। ବର୍କ ପ୍ରକୃତ ତଥ୍ୟ କ’ଣ ଜାଣିବାକୁ ଚାହିଁଲେ ସୁଦ୍ଧା ଜାଣିପାରିଲେ ନାହିଁ। ଘରକୁ ଫେରି ଇତିହାସ ନାମରେ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ଧରି ସେ ଯାହା ଲେଖିଥିଲେ ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ସେଥିରେ ନିଆଁ ଲଗାଇଦେଲେ। କିଏ ଜଣେ ପଚାରିବାରୁ କହିଲେ- ମୋ ଘର ପଛପଟେ ସଦ୍ୟ ଘଟିଥିବା ଘଟନାର ତଥ୍ୟ ଯଦି ମୁଁ ଜାଣିପାରୁନାହିଁ, ମୁଁ ମନୁଷ୍ୟ ଜାତିର ଇତିହାସ ଲେଖିବାକୁ କିପରି ଯୋଗ୍ୟ ହେବି? ପାଞ୍ଚ ହଜାର ବର୍ଷ ତଳେ କ’ଣ ଘଟିଥିଲା, ତା’ର ସତ୍ୟତା କିପରି ପରଖିବି?
ତଥାପି ଏ ପୃଥିବୀରେ ଇତିହାସ ଲେଖା ନା କେବେ ବନ୍ଦ ହୋଇଚି ନା ହେବ! ଅଡେନ (ଡବ୍ଲ୍ୟୁଏଚ୍ ଅଡେନ: ଦି ଡାୟାର୍ସ ହ୍ୟାଣ୍ଡ୍)ଙ୍କ କହିବା ପରି, ‘‘ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ଇତିହାସ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଜୀବ, ଯିଏ ନିଜର ଅତୀତକୁ ନା ଦୋହରାଇପାରେ ନା ତାକୁ ପଛରେ ଛାଡ଼ିଦେଇପାରେ।’’ ମିଛ ହେଉ ପଛେ, ମଣିଷ ଇତିହାସ ଲେଖିବାକୁ ଓ ଲେଖାଇବାକୁ ଭଲ ପାଏ। ଏ ଇତିହାସ କିନ୍ତୁ ମନୁଷ୍ୟ ଜାତିର ଇତିହାସ ନୁହେଁ, ବରଂ କ୍ଷମତାସୀନର ଇତିହାସ। କ୍ଷମତାସୀନର ଇତିହାସ ଅର୍ଥାତ ହିଂସା, ରକ୍ତପାତ, ଶୋଷଣ, ନିର୍ଯାତନାକୁ ଗୌରବୋଜ୍ବଳ କରାଇବାର ଇତିହାସ। ବିଡ଼ମ୍ବନା ଯେ ଏଇ ହେତୁରୁ ‘ତନ୍ତ୍ର’ ବଦଳିଲେ ବି ଶାସକର ପ୍ରକୃତି/ପ୍ରବୃତ୍ତି ବଦଳୁନାହିଁ କଦାଚନ। ରାଜତନ୍ତ୍ରରେ ଯାହା ଦେଖାଯାଉଥିଲା, ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ବି ତାହା ବିକଳ/ଅବିକଳ ଦୃଶ୍ୟମାନ। ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୁଖା ଖସିଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶାସକ ଜଣେଜଣେ ଚେଙ୍ଗିଜ୍ ଖାଁ, ନାଦିର ଶାହ, ହିଟଲର, ମୁସୋଲିନି କି ପୁଟିନର ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରତିରୂପ। ପ୍ରଚଣ୍ଡ ରାଷ୍ଟ୍ରବାଦୀ ପୁଟିନ ବି ଏବେ ‘ନୂଆ ଇତିହାସ’ ଲେଖିବାକୁ ଦେଇଚି ନିର୍ଦେଶ, ଯେଉଁଥିରୁ ହଟିବ ୟୁକ୍ରେନ୍ ଓ କିଭ୍ର ନାଁ। ଏଇନା ଭାରତ ସମେତ ବହୁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ‘ନୂଆ ଇତିହାସ’ ଲେଖାଯିବାର ପ୍ରବଣତା ପ୍ରବଳ। ପୁରୁଣା ଇତିହାସ ଅଣରାଷ୍ଟ୍ରବାଦୀ, ତେଣୁ ଫୋପଡ଼ାଯୋଗ୍ୟ! ଅବଶ୍ୟ ନିଜ ଇତିହାସ ନିଜେ ଲେଖିବା ରାଷ୍ଟ୍ରବାଦର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ସର୍ତ୍ତ; କିନ୍ତୁ ଗୋଟାପଣେ ଏ ଇଉରୋପୀୟ ସର୍ତ୍ତଟା ଭାରତ ଭଳି ‘ଇଉନିଟି ଇନ୍ ଡାଇଭର୍ସିଟି’(ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତା)ବିଶିଷ୍ଟ ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଇତିହାସ ଲେଖିବାବେଳେ ଏକଦେଶଦର୍ଶୀ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତା ମଧ୍ୟକୁ ଟାଣିଆଣିପାରେ, ସେଇ ଆଶଙ୍କା କମ୍ ନୁହେଁ; କାହିଁକିନା ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରବାଦୀ ବର୍ଗ ନିଜ ଇତିହାସ ଲେଖିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଜାତୀୟ ଇତିହାସ କହିଲେ କେବଳ ହିନ୍ଦୁର ସ୍ମୃତି, ହିନ୍ଦୁର ଐକ୍ୟ ଓ ହିନ୍ଦୁର ପରାକ୍ରମ, ଅଥଚ ଯେଉଁମାନେ ହିନ୍ଦୁ ନୁହନ୍ତି, ଅଥଚ ଭାରତବାସୀ, ସେମାନେ ବି ନୁହନ୍ତି ବହିରାଗତ। ଯେଉଁକିଛି ବହିରାଗତ, ସେମାନେ ବି ହୋଇସାରିଛନ୍ତି କେବେଠୁ ଭାରତୀୟତାର ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ। ଭାରତୀୟ ଜନଜୀବନର ବିଭିନ୍ନତା ଯେ ସବୁ ଧର୍ମବିଶ୍ବାସକୁ ଧାରଣ କରିପାରେ, ଏହା ଆଉ ପ୍ରମାଣ କରିବାର ନାହିଁ ଆବଶ୍ୟକତା। ଭାରତୀୟ ଐତିହ୍ୟ ପ୍ରାଚୀନ ହିନ୍ଦୁ ସଭ୍ୟତାର ଅବଦାନ, ଏହା ନିର୍ବିବାଦୀୟ। ଏହା ମଧ୍ୟ ନିଃସଂଶୟ ଯେ ଇସଲାମୀୟ ଇତିହାସ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଦେଶୀ ଆକ୍ରମଣର ଇତିହାସ, ଯେଉଁଥିରେ ମନ୍ଦିର ଭାଂଗି ମସଜିଦ୍ ନିର୍ମାଣ କରାଯିବା ଭଳି ହିଂସ୍ର ଶାସନର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ କମ୍ ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ କଳା, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ଚିତ୍ରକଳା, ସଂଗୀତ, ସଂସ୍କୃତି ସବୁଥିରେ ଯେଉଁ ବୈଚିତ୍ର୍ୟ ଓ ବିବିଧତା ତା’ର ହେତୁ ଯେ ଶହଶହ ବର୍ଷର ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ସଦ୍ଭାବ ଓ ସହାବସ୍ଥାନ, ତା’ ତ ଅନସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ। ପୁନଶ୍ଚ, ଏ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଯୁଗରେ ଶହଶହ ବର୍ଷ ତଳର ସେହି ରାଜତାନ୍ତ୍ରିକ ଅନ୍ୟାୟୀ ଇତିହାସକୁ ପୁଣିଥରେ ଦୋହରାଇବା କେଉଁ ଭାବରେ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତା? କେଉଁ ଯୁଗରେ ଯଦି ପ୍ରାଚୀନ ବୌଦ୍ଧସ୍ତୁପ ଉପରେ କୋଉ ମନ୍ଦିର ଯଦି ଗଢ଼ିଉଠିଥିଲା କାଳକ୍ରମେ, ସେଇ ମନ୍ଦିରକୁ ଭାଂଗି ସେଇଠି କ’ଣ ପୁଣି ବୌଦ୍ଧପୀଠ କରାଯିବ ନିର୍ମାଣ? ଆର୍ଏସ୍ଏସ୍ (ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ବୟଂସେବକ ସଂଘ) ମୁଖିଆ ମୋହନ ଭାଗବତଙ୍କ କହିବା ପରି ‘ହର୍ ମସଜିଦ୍ ମେଁ ଶିବଲିଙ୍ଗ୍ କ୍ୟୁଁ ଦେଖ୍ନା’ (ସବୁ ମସଜିଦ୍ରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ କାହିଁକି ଖୋଜିବା)। ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ କହିଲେ, ‘‘ଇତିହାସକୁ ଆମେ ବଦଳାଇପାରିବା ନାହିଁ। ସେହି ଇତିହାସ ଆମ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇନଥିଲା, ବର୍ତ୍ତମାନର ହିନ୍ଦୁ ବା ମୁସଲମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇନଥିଲା; ଏହା ଆକ୍ରମଣକାରୀ ମୁସଲମାନଙ୍କ ସମୟରେ ହୋଇଥିଲା; ତେଣୁ ନୂଆ ବିବାଦ ଆରମ୍ଭ କରିବା ଅନାବଶ୍ୟକ।’’ ମର୍ମକଥା ହେଉ ବା ଛଳକଥା, ଏ ‘ଭାଗବତ ବାଣୀ’ କିନ୍ତୁ ସତ୍ୟର ବେଶି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ, ଅଥଚ ଇତିହାସର ପୁନର୍ଲିଖନକାରୀଙ୍କୁ ଏହା ମନେହୋଇପାରେ ଅସଙ୍ଗତ। ଇସଲାମ ଓ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ମୂଳତଃ ବହିରାଗତ ହେଲେ ବି ଏ ଦେଶର ମୁସଲମାନ ଓ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ତ ଆମରି ହିଁ ଧର୍ମାନ୍ତରିତ ଭାଇବିରାଦର, ୟାକୁ କ’ଣ ଅସ୍ବୀକାର କରିହେବ? ସବୁଠୁ ବଡ଼ କଥା, ଇତିହାସ କାହିଁକି ବା ହେବ କୌଣସି ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ଧାର୍ମିକ ଅନୁଷଙ୍ଗ କି ମତାଦର୍ଶର ବିଭାଜକ ବିଷୟ। ଯାହା ବାସ୍ତବ, ତାହା କାହିଁକି ହେବନାଇଁ ତା’ର ଉପଜୀବ୍ୟ; ଆଉ ଆର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆେର୍ଯ୍ୟତର ସଭିଏଁ ତ ଏ ବାସ୍ତବତାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଇତିହାସ ଯଦି ଲେଖାଯିବ ଲେଖାଯାଉ ବିକଳ୍ପ ଇତିହାସ; ଖୋଜାଯାଉ ବିକଳ୍ପ ଇତିହାସର ଭୂଗୋଳ, ଯାହାର କେନ୍ଦ୍ରରେ ରାଜାରାଜୁଡ଼ା, ସୈନ୍ୟସାମନ୍ତ, ଏପରିକି ରାଷ୍ଟ୍ର ବି ନଥିବ; ଥିବେ କେବଳ ଜାତିଧର୍ମ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଭାରତବର୍ଷର ଅଗଣିତ ଲୋକସମୂହ, ଯାହାଙ୍କ ଭିତରେ ପ୍ରକୃତ ଇତିହାସ ସମାବିଷ୍ଟ।
(‘ସମାଜ’ରେ ୨୪ ଜୁଲାଇ ୨୦୨୨ରେ ପ୍ରକାଶିତ)